تکوین فراداده‌ها‌ در تاریخ شفاهی: کاربردها و ابزارها

مقدمه

سازماندهی اطلاعات و منابع دانش، از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر در طول تاریخ بوده است و در هر زمان، بسته به نوع، ماهیت و میزان منابع اطلاعاتی، شیوه‌هایی برای سازماندهی آن به‌ کار گرفته می‌شد. تطور و تکامل تدریجی سازماندهی اطلاعات، نشان‌دهندة نوعی رابطة دوسویه میان رشد دانش و تکامل سازماندهی آن است. امروزه افزایش منابع دانش، چالش‌های خاصی را برای متولیان سازماندهی آن به همراه داشته و دارد (صفری، ۱۳۸۲: ۸۷).

علم تاریخ همانند سایر علوم، مبتنی بر هرم دانش است. در هرم دانش، علوم از داده[1] به اطلاعات[2]، از اطلاعات به دانش[3] و از دانش به خرد[4] رهنمون می‌شوند. فراداده[5] «داده دربارة داده» است و این داده، ویژگی‌ها و محتوای موضوعی مدرک یا اثر اصلی را توصیف می‌کند. مهم‌ترین موضوع دربارة فراداده‌ها ساختارمند بودن آنهاست و اینکه طوری ساختارمند شوند که ماشین‌خوان و ماشین‌فهم باشند. به‌ عبارت دیگر، فراداده «دادة ساختارمند دربارة سایر داده‌ها است». فراداده‌ها استفادة مؤثر و کارآمد از داده‌های اصلی را میسّر می‌سازند. این داده‌ها فرآیندهایی همچون مدیریت داده‌ها، دسترسی به داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و داده‌کاوی[6] را پشتیبانی می‌کنند (فتاحی، ۱۳۸۰: ۶۳).

مصاحبة تاریخ شفاهی یکی از ابزارهای گردآوری داده‌های تاریخی است که با کمک آن، نگرش‌ها و واقعیت‌ها به‌طور عمیق ارزیابی می‌شوند. مصاحبه در این نوع پژوهش، مهم‌ترین رکن به حساب می‌آید. موضوعات از روزنِ گفت‌وگو به شیوه‌ای سهل و آسان و به دور از تکلف نوشتاری مطرح می‌شوند که به تعمیق مباحث و بیان ناگفته‌ها منجر خواهد شد. پس‌از انتخاب موضوع طرح تاریخ شفاهی، تهیة طرح، پژوهش و گردآوری سؤالات، انجام مصاحبه، ثبت مصاحبه، پیاده‌سازی و توصیف[7] منابع حاصل از طرح اهمیت ویژه‌ای دارند.‌ برای سهولت دسترسی کاربران به خروجی‌های فرآیند تاریخ شفاهی اعم از متن پیاده‌شده برای استفادة پژوهشگران، متن تدوین‌شده برای انتشار کاغذی یا الکترونیک، به‌کارگیری در برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌های مستند و ...، فهرستنویسی توصیفی و تحلیلی مصاحبه‌ها ضروری است.

فراداده در تاریخ شفاهی توصیف اطلاعات مصاحبه یا محتوای آن است. فراداده‌های توصیفی، تحلیلی و تطبیقی ازجمله فراداده‌ها در این روش پژوهشی به‌‌شمار می‌آیند. انجمن تاریخ شفاهی (OHA) ^[8] به ایجاد فراداده مبتنی بر چرخة تکوین تاریخ شفاهی، در مراحل مختلفِ پیش از مصاحبه، پس‌از مصاحبه، پس ‌از انتقال منابع به آرشیو، در طول پردازش مجموعه و زمان بارگذاری در صفحات وب تأکیدی ویژه دارد (Oral History in the Digital Age, 2008: 24). تکوین فراداده‌ها در تاریخ شفاهی، ابزارها و امکانات متعددی را به‌منظور دسترس‌پذیری مصاحبه‌ها در اختیار تاریخ‌شفاهی‌نگاران قرار می‌دهد و دسترسی کاربران به منابع حاصل از اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی را ممکن می‌سازد.

 نوشتار حاضر در پیِ تبیین پاسخی به پرسش‌های زیر است:

1. توصیف فراداده‌ای منابع تاریخ شفاهی به چه روشی انجام می‌پذیرد؟
2. فرآیند تاریخ شفاهی مبتنی بر چرخة تکوین چه مراحلی را در بر می‌گیرد؟
3. انواع فراداده‌های تاریخ شفاهی چه مواردی را شامل می‌شوند؟
4. ابزارهای ایجاد فراداده در تاریخ شفاهی چه امکاناتی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند؟
5. استانداردهای تکوین فراداده‌‌ای تاریخ شفاهی چه ویژگی‌هایی دارند؟

در سال‌های اخیر، آثاری در حوزة توصیف منابع، ضرورت ایجاد فراداده و روش‌ها و استانداردهای استخراج فراداده‌ها تألیف و ترجمه شده است که تعدادی از آنها ذکر می‌شود:

دیوید هینز[9] (۲۰۰۳/ ۱۳۸۲) در کتاب ابرداده برای مدیریت و بازیابی اطلاعات، کاربرد فراداده‌ها را به‌منظور سهولت در بازیابی اطلاعات تشریح کرده است.

ریچارد بوبین[10] (۲۰۰۷/ ۱۳۸۶) در کتاب راهنمای استاندارد مِتس[11]، رمزگذاری فراداده‌ها و استاندارد انتقال آنها را با ذکر نمونه‌های کاربردی در آرشیوها و کتابخانه‌ها تحلیل کرده است.

کتاب تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال (۲۰۰۸/ ۱۳۸۷) مقالات ارائه‌شده در بیست‌وچهارمین نشست سالانة انجمن تاریخ شفاهی (OHA) را در دو بخش مقالات نظری و عملی در بر می‌گیرد. این کتاب ضمن تأکید بر ضرورت به‌کارگیری فناوری‌های جدید، بر شناسایی فراداده‌ها در تاریخ شفاهی و تحلیل فرآورده‌های چندرسانه‌ایِ حاصل از این روش پژوهشی توجه کرده است.

دانیلز[12] (۲۰۰۹/ ۱۳۸۸) در مقالة «دسترسی آنلاین به تاریخ شفاهی»، دسترس‌پذیر کردن مجموعه‌های تاریخ شفاهی را بررسی کرده است.

نیکو سادات احمدی [و دیگران] (۱۳۸۸) در کتاب استانداردهای ابرداده‌ای، رویه‌های رایج در ایجاد فراداده را در علم اطلاعات و دانش‌شناسی بومی‌سازی کرده‌اند.

گریمزلی[13] و وین[14] (۲۰۰۹/ ۱۳۸۸) در مقالة «ایجاد دسترسی به تاریخ شفاهی در کتابخانه‌های دانشگاهی»، مسئله نبود یک روش استاندارد را برای یکپارچه‌سازی دسترسی به منابع تاریخ شفاهی واکاوی کرده‌اند.

استیونس[15] و لاتم[16] (۲۰۰۹/ ۱۳۸۸) در مقالة «رقمی‌کردن تاریخ شفاهی»، روش‌های فراهم‌آوری، رقمی‌سازی و ایجاد فراداده‌ها را شرح داده‌اند.

سِنز نیلسون[17] (۲۰۱۰/ ۱۳۸۹) در مقالة «فرادادة توصیفی برای تاریخ شفاهی»، رویکردهای ایجاد فراداده را برای منابع تاریخ شفاهی در آرشیوها و کتابخانه‌ها نقد و تحلیل کرده است.

دان[18] (۲۰۱۱/ ۱۳۹۰) در رسالة دکترای خود با عنوان «طراحی گرویت[19] برای دهکدة جهانی: مدارک تاریخ شفاهی در کتابخانه‌های رقمی»، به دنبال تقویت همکاری بین متخصصان تاریخ شفاهی و کارشناسان فناوری اطلاعات است.

گِتانه اِلمو[20] (۲۰۱۱/ ۱۳۹۰) در کتاب ضرورت بازاندیشی در کتابخانه‌ها، به‌کارگیری نظریه‌های نو در باب فراداده را در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی تشریح کرده است.

سید مهدی طاهری (۱۳۹۱) در مقالة «کاربرد فراداده در بافت آرشیوی»، انواع استانداردهای فراداده‌ای بافت آرشیوی را از لحاظ کارکردپذیری و رویکردهای بهره‌مندی از فراداده در بافت مذکور واکاوی کرده است.

داگلاس بوید[21]و ماری لارسون[22] (۲۰۱۴/ ۱۳۹۳) در کتاب تاریخ شفاهی و علوم انسانی دیجیتال، بسترسازی آرشیوهای دیجیتال و راهکارهای استخراج فراداده را در تاریخ شفاهی موشکافی کرده‌اند.

باربارا دبلیو سامر[23] (۲۰۱۵/ ۱۳۹۴) در کتاب انجام تاریخ شفاهی در سازمان‌های آرشیوی، مراحل اجرای یک طرح تاریخ شفاهی را براساس ایجاد فراداده در این روش پژوهشی بررسی کرده است.

فاطمه احمدی (۱۳۹۴) در پایان‌نامه‌ای با عنوان «مطالعة تطبیقی تاریخ شفاهی جنگ در آرشیوهای جنگ ایران و جهان از منظر فرآیند تولید»، با مطالعة تطبیقی بین فرآیند تولید تاریخ شفاهی در آرشیوهای جنگ، ضمن آسیب‌شناسی این حوزه،‌ الگویی برای تدوین برنامه‌های تولید تاریخ شفاهی ارائه کرده است.

سید مهدی طاهری، نجلا حریری و رحمت‌الله فتاحی (۱۳۹۴) در کتاب فراداده‌ها، ایجاد فراداده‌ها را بر مبنای موتورهای جست‌وجو تجزیه‌وتحلیل کرده‌اند.

سارا طاهری (۱۳۹۶) در پایان‌نامه‌ای با عنوان «عوامل تأثیرگذار در دسترسی به منابع تاریخ شفاهی در مراکز تاریخ شفاهی ایران»،‌ در یک پژوهش میدانی و مصاحبه با مدیران مراکز تاریخ شفاهی کشور، ضمن بررسی سیاست‌های دسترسی به داده‌های حاصل از تاریخ شفاهی،‌ روش‌هایی را برای دسترس‌پذیر کردن این منابع ارائه کرده است.

کاتا[24]، میلب‌رودت[25]، سی‌اِلف[26]و واس[27] (۲۰۲۰/ ۱۳۹۹) در کتاب فراداده در تاریخ شفاهی و توصیف: یک مطالعة موردی، توصیف و تحلیل مجموعه‌های تاریخ شفاهی را با تمرکز بر کشف فراداده تشریح کرده‌اند.

گفتنی است پژوهش در زمینة راهکارهای ایجاد فراداده‌ها برای دسترس‌پذیری منابع تاریخ شفاهی و انواع فراداده‌ها، استانداردها و ابزارهای ایجاد آن ضروری است و زمینه‌ساز تدوین استانداردهای بومی‌شده در این حوزه خواهد شد. بی‌تردید تحقیق دربارۀ این موضوع یاریگر محققان در حوزة اطلاع‌رسانی این منابع، با تأکید به نیازهای عصر دیجیتال است.

توصیف فراداده‌ای تاریخ شفاهی

توصیف،‌ فرآیند برقراری نظارت فکری و مدیریتی بر موجودی آرشیو، از طریق ایجاد فهرست‌های راهنما است. هدف از توصیف آرشیوی شناسایی و توصیف دامنه و محتوای[28] منابع برای دسترس‌پذیر کردن آنها است. تنظیم و توصیف معمولاً همراه هم‌اند و هم‌زمان اتفاق می‌افتند و در یک نظام سلسله‌مراتبی، از سطح مخزن تا ردیف‌ها، پرونده‌ها و در برخی موارد تا اسناد تک‌برگ و جداگانه نیز پیش می‌روند؛ به ‌طوری ‌که اگر فرآیند تنظیم تا مرحلة پرونده پیش برود، توصیف نیز در این مرحله انجام می‌شود (عادلی و امیرخانی، ۱۳۸۷: ۱۰۵).

منبع تاریخ شفاهی هر منبعی است که در جریان ضبط مصاحبه تولید می‌شود: منابع حاوی گفت‌وگو (کاست‌های صوتی و تصویری، منابع رقمی و فایل‌های رقمی) و منابع مرتبط با مصاحبه (عکس، منابع و اسناد تکمیل‌کنندة مصاحبه). مراکز تاریخ شفاهی از شیوه‌های متفاوتی برای طبقه‌بندی و سازماندهی منابع بهره می‌برند و این مسئله نشان‌دهندة فقدان روشی استاندارد و پذیرفته‌شدة جهانی در این مراکز است؛ بنابراین، به دلیل نداشتن اتفاق آرا در روش‌های دسترسی، هر راهنمای استانداردی در این حوزه نیازمندِ به‌روزشدن است (نورائی‌نژاد، ۱۳۹۶: ۱۰۷). همچنین، برنامة تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن استفاده از عناصر توصیف منطقی و مناسب، به هماهنگی و یکدستی توصیف بین سازمان‌های تولیدکنندة منابع تاریخ شفاهی بینجامد. هرچه برنامة تنظیم و توصیف دقیق‌تر باشد، کارایی مجموعة دارندة منابع ارتقا پیدا می‌کند (احمدی و آقایی میرک‌آباد، ۱۳۹۶: ۹۲).

چارلتون[29] و همکاران در کتاب دستنامة تاریخ شفاهی چنین نظری دربارۀ مجموعه‌سازی منابع تاریخ شفاهی دارند: «اصول فهرست‌نویسی اسناد، کتاب‌ها، منابع دیداری و شنیداری و مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، زمینه‌های علمی هستند که امکان توصیف این دسته از منابع را فراهم می‌سازند. با وجود منابع متعدد حاصل از اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی که به آرشیو می‌رسند (تحقیقات مصاحبه‌گر، متن پیاده‌شده، متن ویرایش‌شده و فرمت‌های متنوع از منابع تولیدشده)، متخصصان تاریخ شفاهی که آرشیودار هم باشند، خیلی کم‌اند. همین‌طور تعداد کمی از این افراد با پروسة مجموعه‌سازی در تاریخ شفاهی و تولید مجموعه‌های مرتبط با آن آشنایی دارند» (Charlton & others, 2006: 207).

فرآیند توصیف منابع تاریخ شفاهی در چهار مرحله صورت می‌پذیرد: استخراج اطلاعات توصیفی مصاحبه، استخراج اطلاعات تحلیلی مصاحبه، درج اطلاعات در کاربرگه‌های توصیف و ثبت اطلاعات در نرم‌افزارهای بازیابی. اطلاعات توصیفی مصاحبه‌، داده‌های تولید مصاحبه و اطلاعات فیزیکی حامل مصاحبه را در بر می‌گیرند. اطلاعات تولید، موارد مربوط به مصاحبه‌شونده و مصاحبه‌کننده، شرح‌ حال مصاحبه‌شونده، حقوق دسترسی، سازمان پدیدآور، تاریخ و محل مصاحبه، عنوان پروژه و شمارة جلسة مصاحبه را شامل می‌شوند. اطلاعات فیزیکی نیز موارد مربوط به نوع حامل مصاحبه، شمارة ثبت مصاحبه، مدت دقیق مصاحبه، کد ضمایم و شمارة رده‌بندی منبع را در بر می‌گیرند (Barbara; Quinlan, 2009: 29- 30).

استخراج اطلاعات تحلیلی مصاحبه به معنای ارائه داده‌های محتوایی از منابع در قالب عبارات وصفی و کلیدواژه‌ها، ازطریق تحلیل محتوای مصاحبه است. تحلیل محتوا براساس مدخل مربوطه در دائره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی چنین مراحلی را شامل می‌شود: «درک مطلب و خواندن، انتخاب، تفسیر متن با توجه به اهداف آن و ترکیب درست واژه‌ها» (فتاحی، ۱۳۸۵، ج ۲: ۱۲۳). فهرست‌نویسی تحلیلی با کمک رایانه نیز امکان‌پذیر است. دستورالعمل‌هایی نیز در این زمینه تهیه شده است؛ ازجمله «دستورالعمل نمایه‌سازی متن پیاده‌شده با رایانه» در کالج بوستون[30]. فرآیند توصیف منابع تاریخ شفاهی در نمودار ۱ درج شده است.

نمودار ۱: فرآیند توصیف منابع تاریخ شفاهی (نورائی، ۱۳۹۶: ۱۲۹).

لازم است پیش از مبحث توصیف فراداده‌ای منابع تاریخ شفاهی، به‌اختصار به مفاهیم هرم دانش (نمودار ۲) اشاره شود. این هرم چهار موضوع داده، اطلاعات، دانش و خرد (معرفت) را پوشش می‌دهد:

• داده: واقعیت‌های ساده است. وقتی این واقعیت‌ها در زمینه‌ای مرتبط به‌کار گرفته شوند، به آنها اطلاعات اطلاق می‌شود. درواقع داده، مادة اولیه و خام تولید اطلاعات است که به‌خودی‌خود حاصل هیچ‌گونه معنا، تفسیر و قضاوت نیست.
• اطلاعات: عبارت است از داده‌ای که سازماندهی، طبقه‌بندی یا طرح‌بندی شده است. به عبارتی، اطلاعات، گونه‌ای از داده‌های مرتب‌شده، تجزیه‌وتحلیل‌ شده و سپس نمایش داده‌ شده است. درضمن، جمع‌آوری پیام‌ها و واقعیت‌ها و ترکیب آنها به‌شیوه‌های مختلف، منابع اطلاعاتی نام‌گذاری می‌شوند. این اطلاعات از قابلیت ‌مدیریت و اداره کردن برخوردارند.
• دانش: جنبة غنی‌تر و پرمعناتر اطلاعات است. دانش، مجموعة کل شناخت‌ها و مهارت‌هایی است که افراد برای حل مسئله به‌ کار می‌برند؛ البته دانش و دانایی‌های انسان به سهولت از قابلیت مشاهده برخوردار نیستند. دانش حاصل تحلیل و پردازش اطلاعات و ایجاد محدوده‌های متقن و مستند است.
• خرد: وقتی دانش برای بهبود تصمیم‌ها، فرآیندها، بهره‌وری‌ها و سودآوری‌ها به ‌کار گرفته ‌شود، به خرد تبدیل می‌شود. افراد برای خردمندبودن، نه‌تنها باید دانش کسب کنند، باید فهمی کامل از اصول حاکم بر آن نیز داشته باشند. خرد محدودة به‌کارگیری و استفاده از دانش را مشخص می‌کند (روحانی، ۱۳۹۳: ۵۲).

نمودار ۲: هرم دانش

فراداده به آن دسته از داده‌ها گفته می‌شود که جزئیات یک دادة دیگر را تشریح می‌کنند. گارتنر[31] چنین تعریفی از فراداده ارائه می‌دهد: «فراداده‌ها، داده‌هایی دربارة داده‌های دیگرند. در علوم کامپیوتر و رسانه‌های دیجیتال، داده را چیزی به‌عنوان محتوا در نظر می‌گیرند و فراداده را توصیف آن محتوا می‌نامند» (گارتنر، ۱۳۹۸: ۲۰). امروزه مصاحبه به‌عنوان روشی کارآمد برای گردآوری داده‌های تاریخی پذیرفته شده است. این داده‌ها گاهی در کنار سایر منابع معنا پیدا می‌کنند و گاهی نیز مراجع منحصربه‌فردی قلمداد می‌شوند؛ به‌ویژه دربارۀ برخی از موضوع‌ها و وقایع تاریخ معاصر که منابع مستندی وجود ندارد (ملایی‌توانی، ۱۳۸۸: ۲۷۴).

انجمن تاریخ شفاهی (OHA) فراداده را به این شکل تعریف می‌کند: «ایجاد فراداده برای مدیریت یک مجموعه یا یک مصاحبه ضروری است. فراداده، اطلاعاتی دربارۀ جنبه‌های مختلف یک مصاحبة تاریخ شفاهی است. فراداده توصیف اطلاعات مصاحبه یا موضوع آن است. فراداده اطلاعات فنی مصاحبه را نیز در بر می‌گیرد، مواردی همچون نوع فایل مصاحبه، اندازة فایل، تاریخ مصاحبه، مکان و ... اطلاعات برگرفته از مصاحبه نظیر توصیفگرها و نحوة ارتباط اجزا با یکدیگر نیز ازجمله سایر فراداده‌های تاریخ شفاهی‌ محسوب می‌شوند» (Oral History in the Digital Age, 2008: 25).

علاوه‌بر این، کارگروه فراداده[32] در انجمن تاریخ شفاهی (OHA) در فواصل سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹، یک مطالعة موردی[33] به‌منظور تعیین شاخص‌های ایجاد فراداده در راستای توصیف منابع تاریخ شفاهی به انجام رساند و نتایج حاصل از آن را به‌صورت کتاب منتشر کرد. در این پژوهش، ۵۸ متخصص تاریخ شفاهی اعم از آرشیویست‌ها، مدیران مجموعه‌ها، کتابداران فهرست‌نویس و تاریخ شفاهی‌نگاران فرم‌های نظرسنجی کارگروه فراداده را تکمیل کرده‌اند. بررسی رویکردهای نوین ایجاد فراداده‌ها، روش‌های توصیف منابع، مراحل توصیف فراداده‌ای، دسترسی و چگونگی دستیابی به داده‌های تاریخ شفاهی، ازجمله اهداف این نظرسنجی است (Kata & others, 2020: 5).

کارگروه فراداده به توصیف منابع تاریخ شفاهی در مراحل مختلف اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی توجه داشته است: پیش از مصاحبه، پس ‌از مصاحبه، پس ‌از انتقال به آرشیو، در طول پردازش مجموعه و زمان بارگذاری مصاحبه‌ در صفحات وب. این نظرسنجی در سه مرحله انجام شده است. در فاز نخست، دربارۀ مشخصات کلی مجموعه‌هایی پرسش شد که شرکت‌کنندگان در نظرسنجی مدیریت آن را بر عهده داشتند یا با آن همکاری می‌کردند تا نمای کلی مجموعه‌ها مشخص شود. در فاز دوم به روش‌های توصیف منابع توجه شد و در فاز سوم، میزان توجه به ایجاد فراداده در تاریخ شفاهی و فاکتورهای مؤثر بر آن ارزیابی شد. مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در مراحل سه‌گانة نظرسنجی مذکور، در جدول ۱ درج شده‌‌اند:

جدول ۱: مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در نظرسنجی کارگروه فراداده انجمن تاریخ شفاهی

مهم‌ترین یافته‌های حاصل از این پژوهشِ میدانی به‌صورت زیرند:

• توصیف فراداده‌ای باید به تفکیک منابع تاریخ شفاهی اعم از صوت، تصویر، متن، عکس و ... صورت پذیرد.
• ماهیت چندرسانه‌ای تاریخ شفاهی، توصیف فراداده‌ای آن را الزامی کرده است.
• انتخاب صحیح اجزای فراداده‌ها موجب سهولت در بازیابی اطلاعات می‌شود.
• عملکرد پایین سیستم‌های مدیریت محتوا، دستر‌س‌پذیری منابع را با تأخیر مواجه می‌کند.
• توجه به ایجاد فراداده در تمام مراحل اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی به تفکیک، ضروری است.
• ایجاد فراداده‌ پیش از انجام مصاحبه، به‌منظور آشنایی با موضوع و ذهنیت پیدا کردن نسبت به آن، حائز اهمیت است.
• ایجاد فراداده پس ‌از مصاحبه به دلیل ثبت مشخصات فنی و توضیحات فیزیکی همچون تاریخ، زمان، مکان و بهبود گردش کار حیاتی است.
• ایجاد فراداده در مرحلة پردازش مصاحبه‌ها، دسترس‌پذیری آن را میسّر می‌سازد.
• زمان بارگذاری داده‌ها روی صفحات وب، مرحلة نهایی ایجاد فراداده در تاریخ شفاهی است.
• انتشار برخط منابع باید در توصیفِ فراداده‌ای لحاظ شود.
• دیدگاههای متخصصان دربارۀ معنای دسترس‌پذیری در تاریخ شفاهی، به دلیل رعایت الزامات حقوقی و اخلاقی متفاوت است (Kata & others, 2020: 30- 32).

تاریخ شفاهی مبتنی بر چرخة تکوین

ایدة شکل‌گیری مقولة ارزیابی چرخة حیات یا چرخة عمر (LCA)[34] به دهة ۱۹۶۰ میلادی باز می‌گردد؛ زمانی‌ که مسائل زیست‌محیطی در مرکز توجه مردم و دولت‌ها قرار گرفت. اندکی پس‌از به‌کارگیری ارزیابی چرخة حیات در علم مذکور، این فرآیند در سایر علوم همچون فناوری اطلاعات و دانش‌شناسی کاربرد گسترده‌ای پیدا کرد. کمیتة فنی ایزو^[35] در سال ۲۰۰۶، نخستین استاندارد جامع و یکپارچه در این زمینه را با دو استاندارد ایزو ۱۴۰۴۰ و ایزو ۱۴۰۴۴ ارائه کرد؛ البته تمام استانداردها در این حوزه، به‌طور مستمر روزآمد شدند. در ارزیابی‌های مذکور، چرخة حیات از استخراج مواد تا تولید، توزیع، مصرف و مدیریت پسماند در چهار مرحلة تعیین هدف و دامنة کاربرد[36]، تجزیه‌وتحلیل سیاهه[37]، ارزیابی پیامد[38]، و تفسیر[39] تشریح شد (منصوری، محمدپور و حیاتی، ۱۳۹۶: ۹۵- ۹۶).

در زمینة کاربرد ارزیابی چرخة حیات (LCA) در تاریخ شفاهی، باربارا دبلیو سامر چنین تعبیری از این اصطلاح دارد: «چرخة حیات تاریخ شفاهی مراحل اجرای یک طرح تاریخ شفاهی را از ابتدا تا انتها در بر می‌گیرد. این فرآیند پنج‌مرحله‌ای (نمودار ۳) به شرح زیر است:

1. ایده یا طرح[40]: برای تهیه و اجرای هر طرح تاریخ شفاهی، ابتدا باید موضوع طرح را مشخص کرد. طرح حول زندگی یک شخصیت یا واقعة تاریخی یا موضوعی خاص یا ... است؛
2. برنامه‌ریزی[41]: مشخص‌کردن اهداف طرح و برنامه‌ریزی اجرای آن به تفکیک موارد؛
3. انجام مصاحبه[42]: پژوهش دربارۀ موضوع طرح و انجام مصاحبه؛
4. حفظ و نگهداری[43]: ثبت منابع حاصل از مصاحبه، تهیة نسخه‌های پشتیبان و انتقال به فضای مناسب برای نگهداری از منابع با توجه به نوع منبع اعم از صوت، تصویر، متن و ...؛
5. دسترسی/ استفاده[44]: توصیف خروجی‌های طرح، دسترس‌پذیری، اطلاع‌رسانی و انتشار منابع به روش‌های مختلف» (Sommer, 2015: 33).

علاوه‌بر این، کاتا و همکاران در کتاب فراداده در تاریخ شفاهی (۲۰۲۰)، ارزیابی چرخة حیات در تاریخ شفاهی را به‌عنوان زمینة واکاوی فراداده ملاک قرار داده‌اند. درواقع زمانی توصیف داده‌ها ضروری به نظر می‌رسد که براساس رویکرد چرخة حیات شکل گرفته باشد؛ یعنی مراحل ایده تا برنامه‌ریزی، انجام مصاحبه، حفظ و نگهداری و دسترسی را گذرانده باشد. نویسندگان کتاب چنین تعبیری از کاربرد ارزیابی چرخة حیات در تاریخ شفاهی دارند: «تهیة چرخة حیات یکی از مهم‌ترین مواردی است که لازم است تاریخ شفاهی‌نگاران نسبت به تهیة آن اقدام کنند. این چرخه مرحله به مرحلة شکل‌گیری یک فراداده در تاریخ شفاهی را به تصویر می‌کشد و راهنمای فهرست‌نویسان برای تهیة فهرست‌های توصیفی و یاری‌رسان پژوهشگران به‌منظور تحلیل کیفی یافته‌های حاصل از طرح‌های تاریخ شفاهی خواهد بود» (Kata & others, 2020: 3).

نمودار ۳: چرخة تکوین تاریخ شفاهی

موارد زیر ازجمله سایر نکاتی است که در کتاب فراداده در تاریخ شفاهی، در زمینة ضرورت تهیة چرخة حیات بر آن تأکید شده است:

• برای مراحل مختلف چرخة حیات، تاریخ شفاهی فراداده، ایجاد و نوع آن را مشخص کنید.
• مراحل پیش از مصاحبه، مصاحبه، پردازش، حفظ و اشاعه، بخش‌های چرخة حیات را شکل می‌دهند.
• مدیریت محتوا در فرآیند چرخة حیات تاریخ شفاهی حائز اهمیت است.
• پشتیبانی از گردش کار در هریک از مراحل چرخة حیات به تفکیک، ایجاد سازگاری در طرح را تقویت می‌کند.
• توصیف مصاحبه باید منطبق بر مراحل چرخة حیات باشد (Kata & others, 2020: 10- 12).

گفتنی است ازنظر نگارنده، کاربرد اصطلاح چرخة حیات یا چرخة عمر در تاریخ شفاهی با توجه به معنای اصلی آن در سایر علوم و نیز در علم محیط زیست که مبدع آن بود، صحیح نیست؛ به دلیل اینکه چرخة حیات یا عمر اصولاً به مراحلی گفته می‌شود که در آن، یک پدیده یا ماده متولد می‌شود و پس ‌از عبور از بخش‌هایی از بین می‌رود. درواقع این چرخه، طول عمر آن را به تصویر می‌کشد؛ در صورتی که در تاریخ شفاهی از زمان تولد ایده در ذهن مجریان و پس ‌از آن، اجرا و به سرانجام رساندن اهداف طرح، داده‌هایی تولید می‌شوند که پس ‌از توصیف، اطلاع‌رسانی و منتشر می‌شوند. درواقع آن ایدة متولدشده از بین نمی‌رود؛ بلکه تازه پس ‌از توصیف و پایان کار، در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد تا از جنبه‌های مختلف نقد و تحلیل شود؛ تولدی دوباره.

بنابراین، پیشنهاد نگارنده این است که از این اصطلاح برای توصیف مراحل تاریخ شفاهی استفاده نشود؛ بلکه اصطلاح چرخة تکوین و معادل انگلیسی آن «Evolution Cycle» به‌ کار گرفته شود. بدین‌شکل، هم معنای مراحل فرآیند به‌صورت چرخه‌ای در ذهن می‌آید و هم تولد دوبارة آن ایدة اولیه به ذهن متبادر می‌شود و خبری هم از مرگ و از بین رفتن در انتهای چرخه نیست. حرکت دورانی، تکامل تدریجی، تکوین و پیدایی فراداده در تاریخ شفاهی در اصطلاح پیشنهادی مشهود است.

انواع فراداده‌های تاریخ شفاهی

با توجه به اینکه فراداده در تاریخ شفاهی توصیف اطلاعات مصاحبه یا محتوای آن است، فراداده‌های ضروری برای منابع تاریخ شفاهی به سه دسته تقسیم می‌شود:

• فراداده‌های توصیفی: اطلاعات تولید و اطلاعات فنی و فیزیکی منابع را شامل می‌شود. اطلاعات تولید مواردی نظیر مشخصات مصاحبه‌شونده و مصاحبه‌کننده، شرح‌حال مصاحبه‌شونده، حقوق دسترسی به مصاحبه، سازمان‌های پدیدآور، تاریخ و محل مصاحبه، عنوان پروژه و ... را شامل می‌شود. اطلاعات فیزیکی اطلاعات مربوط به نوع حامل مصاحبه، شماره ثبت مصاحبه، مدت مصاحبه، کد ضمایم، شماره رده‌بندی و ... است.
• فراداده‌های تحلیلی: اطلاعات برگرفته از محتوای مصاحبه همچون چکیده و نمایه‌ها و نحوة ارتباط این اجزا با یکدیگر ازجمله فراداده‌های تحلیلی محسوب می‌شوند. فراداده‌های تحلیلی، بستری مناسب به‌منظور تجزیه‌وتحلیل کیفی منابع تاریخ شفاهی را فراهم می‌آورد.
• فراداده‌های تطبیقی: اطلاعاتی که زمینه‌ساز راستی‌آزمایی و مستندسازی مصاحبه‌ها می‌شود. منابع پژوهشگران به‌منظور تهیة طرح تاریخ شفاهی، منابع مصاحبه‌گران جهت تهیة سؤالات مصاحبه، تحقیقات تکمیلی حول موضوعات مطرح در مصاحبه و ... ازجمله فراداده‌های تطبیقی به‌شمار می‌روند. به عبارت دیگر، فراداده‌های تطبیقی ابزار ارزیابیِ داده‌های حاصل از طرح را فراهم می‌کنند.

در ادامه، میزان کاربرد انواع فراداده‌ها براساس چرخة تکوین تاریخ شفاهی (جدول ۲) درج می‌شود. گفتنی است در این جدول، عبارت کم به معنای بی‌نیازی یا حداقل نیاز به آن نوع فراداده در هر مرحله است، عبارت متوسط یعنی از این نوع فراداده در آن مرحله بر حسب نیاز استفاده می‌شود و عبارت زیاد به این معنا است که حتماً باید از این نوع فراداده در آن مرحله استفاده شود.

جدول ۲. میزان کاربرد انواع فراداده‌ها براساس چرخة تکوین تاریخ شفاهی

ابزارهای ایجاد فراداده در تاریخ شفاهی

کتابخانه‌ها، آرشیوها و مراکز اطلاعاتی روش‌های مختلفی برای توصیف محتوای مدرک به‌ کار می‌گیرند. نرم‌افزارهای گوناگونِ طراحی‌شده دارای قابلیت‌های متفاوتی، ازقبیل کدگذاری متن و جست‌وجوی متن برای دفعات تکرار این کدها هستند. در کنار این مزایا، محدودیت‌هایی نیز در استفاده از نرم‌افزارها وجود دارد؛ ازجملة آنها یکنواخت‌سازی رویکردهای تحلیل داده‌های کیفی، دادن امتیاز بیش از حد به کدگذاری، فاصله‌گرفتن محقق از داده‌ها و تجاری‌شدن نرم‌افزارها است (یمانی و دیگران، ۱۳۸۶: ۴۲۳). امروزه از ابزارهای متنوعی به‌منظور استخراج فراداده در تاریخ شفاهی استفاده می‌شود که مهم‌ترین این ابزارها به‌اختصار شرح داده می‌شوند:

• [45]OHMS، مرکز تاریخ شفاهی لوئی بی نون[46] در کتابخانة دانشگاه کنتاکی[47]، سال ۲۰۰۸ یک سیستم مبتنی بر وب به نام OHMS یا همگام‌ساز فرادادة تاریخ شفاهی ایجاد کرد. این سیستم به‌منظور افزایش دسترسی به مصاحبه‌های تاریخ شفاهی طراحی شده است. این برنامه در وهلة نخست، امکان نمایه‌سازی مصاحبه‌ها را فراهم می‌آورد. همچنین، ایجاد فراداده و کدگذاری زمانی در متون پیاده‌سازی‌شده و فایل‌های صوتی را امکان‌پذیر می‌کند. در وهلة دوم، کاربران را قادر می‌سازد تا موضوعات درخواستی را در فایل‌های متنی یا صوتی جست‌وجو کنند و با کمک فراداده‌هایی که پیش‌تر ایجاد شده است، به سمت آن در متن یا صوت هدایت شوند. درواقع فراداده‌های ایجادشده با این سیستم، موجبات سهولت در بازیابی اطلاعات و جلوگیری از اتلاف وقت پژوهشگران برای مطالعة تمام صفحات مصاحبه یا گوش‌دادن به کل فایل صوتی را فراهم می‌آورد (OHMS, 2008).

OHMS،‌ علاوه‌بر اینکه محیطی را برای نمایه‌سازی یا حاشیه‌نویسی یک مصاحبة‌ آنلاین تاریخ شفاهی آماده می‌کند و جست‌وجو در فرازهای آن را مطابق با نشانة زمانی ضبط صوتی یا تصویری ممکن می‌سازد، شامل واژگان کنترل‌شده و واجد توانایی جاسازی لینک و اتصال ثانیه‌های مصاحبه به منابع خارج از آن مانند عکس و نقشه است. این نرم‌افزار پس‌از جانمایی مصاحبه‌ها و اطلاعات فراداده‌ای و نمایه‌سازی‌شدة آنها تحت وب، با نشانه‌گذاری در متن، صوت و تصویر به جست‌وجوی درخواست کاربران می‌پردازد (نورائی‌نژاد، ۱۳۹۶: ۱۳۷).

• CONTENTdm، نرم‌افزاری برای در دسترس قرار دادن آثار دیجیتالی است. با کمک این برنامه، مجموعه‌های دیجیتالی با سهولت در صفحات وب بارگذاری می‌شوند. کتاب‌ها، روزنامه‌ها، نقشه‌ها، اسلایدها، پایان‌نامه‌ها، تاریخ شفاهی و نسخ خطی ازجمله منابعی هستند که در آرشیوهای ملی و محلی ازطریق این نرم‌افزار مدیریت می‌شوند. با افزودن فراداده‌های تاریخ شفاهی ازطریق این برنامه، قابلیت مشاهدة بخش‌های مختلف برای کاربران ارتقا می‌یابد. موارد زیر ازجمله مزایای بهره‌مندی از این نرم‌افزار است:
  • انعطاف‌پذیری[48] و سهولت در استفاده برای مجموعه‌های بزرگ؛
  • قابلیت کشف[49] توسط کاربران در سراسر دنیا؛
  • سازگاری[50] با سیستم‌های محلی، منطقه‌ای و ملی؛
  • امنیت^[51] بالا برای محدودکردن دسترس‌پذیری بخش‌هایی از منابع به دلایل اخلاقی و حقوقی (Metadata Guidelines, 2005).
• ArchivesSpace، دانشگاه نیویورک و دانشگاه ایلینوی[52] سال ۲۰۰۹ توافق کردند که نرم‌افزارهای Archivists وArchon را با هم در یک برنامة‌ واحد به نام ArchivesSpace ادغام کنند. تا کنون دوازده نسخه از این برنامه منتشر شده است و مرتب قابلیت‌های جدید به آن افزوده می‌شود. این برنامه برای مدیریت اطلاعات آرشیوی طراحی شده است و از محتوای آنالوگ، دیجیتالی و ترکیبی پشتیبانی می‌کند. همچنین، ابزاری برای ایجاد فراداده است و امکان تولید داده‌های فرمت‌شده را فراهم می‌کند. مراکز تاریخ شفاهی، انجمن‌ها و کتابخانه‌ها، منابع صوتی، تصویری و متنی خود را ازطریق این برنامه، پردازش و پس ‌‌از ایجاد فراداده‌های مختلف، برای عموم دسترس‌پذیر می‌کنند. ArchivesSpace برای مجموعه‌ها در همة سطوح کاربرد دارد و راهنمایی‌های لازم را برای توسعه و بومی‌سازی آن در اختیار کاربران قرار می‌دهد (Mission and Guiding Principles, 2009).

استانداردهای تکوین فراداده‌های تاریخ شفاهی

طرح‌ها و استانداردهای فراداده‌ای، مجموعه‌ای از عناصر مرتبط‌اند که برای پشتیبانی از کارکردهایی خاص طراحی شده‌اند. هریک از این منابع در قالب یک یا چند عنصر فراداده‌ای توصیف می‌شوند تا کارکردهای مدنظر بافت آرشیوی ازجمله شناسایی، ‌کشف، نگهداری، ارتباط میان اشیا، رعایت حقوق معنوی و مدیریت را محقق سازند. فراداده علاوه‌بر پشتیبانی از کارکردهای بافت آرشیوی، ابزاری مؤثر و مناسب برای میانکنش‌پذیری میان نظام‌های اطلاعاتی آرشیوی است (The Data Documentation,…, 2012).

در این راستا توسعة استانداردهای فراداده‌ای تاریخ شفاهی برای تحلیل کیفی داده‌ها موجب ایجاد نظام‌های اطلاعاتی آرشیوی یکپارچه و میانکنش‌پذیری این نظام‌ها با سایر سامانه‌های دسترس‌پذیری تاریخ شفاهی می‌شود. تحولات اخیر در حوزة فناوری‌های نوین اطلاعاتی و قابلیت‌هایی که این فناوری‌ها برای مدیریت بهینة اطلاعات در اختیار تاریخ شفاهی‌نگاران قرار می‌دهند، کاربرد ایجاد فراداده را برای منابع تاریخ شفاهی بر اهل فن محرز کرده است (سید موسوی، ۱۳۷۳: ۳۰).

استانداردهای متعددی به‌منظور توصیف فراداده‌ای منابع تاریخ شفاهی تدوین شده‌اند که در ذیل به مهم‌ترین این استانداردها اشاره می‌شود:

-^[53]MARC یا فهرست‌نویسی ماشین‌خوان،‌ نظام برچسب‌گذاری عناصر کتابشناختی برای ذخیرة الکترونیک است و با استفاده از آن داده‌های موجود در یک فهرست‌برگه به‌گونه‌ای آماده می‌شوند که برنامة موجود در رایانه همة آنها را بخواند و برابر دستور روی هر داده عمل کند. پیشینة مارک مربوط به اواخر دهة ۱۹۵۰ است؛ یعنی زمانی که امکان تهیة داده‌های فهرست‌نویسی به شکل ماشین‌خوان در کتابخانة کنگره آمریکا[54] بررسی شد. هنگامی ‌که در ۱۹۷۷ فرمت جهانی مارک به نام یونی مارک^[55] به‌عنوان راه‌حلی برای مشکل فرمت‌های متفاوت (امکان تبادل رایانه‌ای داده‌ها را دشوار کرده بودند) پدید آمد، شماری از فرمت‌های بعدی به سوی این مارک نوین گرایش پیدا کردند.

فرمت‌های مارک ازنظر دامنة کاربرد به دو گروه تقسیم می‌شوند: فرمت‌های تبادل و فرمت‌های پردازش. بعضی از فرمت‌های مارک برای استفاده درون یک سیستم طراحی می‌شوند؛ در حالی ‌که فرمت‌های دیگر مارک اساساً به‌منظور تسهیل انتقال داده‌ها بین سیستم‌های متفاوت تولید می‌شوند. گروه نخست با عباراتی مانند «فرمت‌های پردازش درونی»^[56]، «فرمت‌های پردازش»^[57] و گاهی «فرمت‌های کاری»^[58] نامیده می‌شوند. «فرمت‌های ارتباطات»^[59] و «فرمت‌های تبادل»^[60]، اصطلاحاتی‌اند که برای نامیدن گروه دوم به‌ کار می‌روند (کوکبی، ۱۳۸۵، ج ۲: ۲۴۰- ۲۴۱).

فرمت‌های مارک بر حسب وظیفه‌ای که انجام می‌دهند نیز تقسیم‌بندی می‌شوند. هر فرمت مارک دارای سه نوع فرمت است: یکی از این سه نوع فرمت، فرمت کتابشناختی است که داده‌های کتابشناختی^[61] یک فهرست‌برگه را کدگذاری می‌کند. نوع دوم، فرمت مستندات نام دارد که کارش کدساختن اطلاعات مستندی^[62] مانند سرعنوان‌های موضوعی است. فرمت موجودی^[63] نیز اطلاعات مربوط به موجودی یک مجموعه را به شکل کد در می‌آورد. برخی فرمت‌ها مانند مارک آمریکا دارای فرمت دیگری‌اند که فرمت رده‌بندی نامیده می‌شود و شمار‌ه‌های رده‌بندی را کد می‌کنند (کوکبی، ۱۳۸۵، ج ۲: ۲۴۳).

با توجه به اینکه یونی مارک فرمتی برای یکپارچگی انواع مواد کتابخانه‌ای و آرشیوی، بدون در نظر گرفتن شکل و انواع آنها ارائه می‌کند، علاوه‌بر کتابخانة کنگره، بسیاری از کتابخانه‌های دانشگاهی در آمریکا ازجمله کتابخانه دانشگاه ایلینوی[64] این استاندارد را به کار می‌گیرند. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران[65] نیز یونی مارک را به‌منظور توصیف فراداده‌ای انواع منابع، ازجمله تاریخ شفاهی به کار گرفته است.

• LCSH^[66] سرعنوان‌های موضوعی کتابخانة کنگره است که این کتابخانه برای استفاده در رکوردهای کتابشناختی برای همة منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی تهیه می‌کند. این کتاب تمام موضوعات از علم تا دین، تاریخ، فلسفه و ... را در بر می‌گیرد. در LCSH یک کلمه یا عبارت واحد برای نشان‌دادن هر مفهومی گنجانده شده است و مترادف‌ها به‌عنوان ارجاعات آن ارائه می‌شوند. سرعنوان‌های موضوعی کتابخانة کنگره باوجود نکات مناقشه‌برانگیز که گاه در آن مشاهده می‌شود، معتبرترین فهرست مستند موضوعی در انواع رشته‌ها است. ویراست‌های این اثر به‌طور مرتب منتشر می‌شوند و ابزارهای کمکی همچون دستنامة فهرست‌نویسی موضوعی و خبرنامة بخش فهرست‌نویسی نیز در ویرایش‌ نهایی جدید یاری‌گر پژوهشگران است (زهادی،‌۱۳۸۵، ج ۲: ۱۲۰- ۱۲۱). از این استاندارد در کتابخانة ملی انگلستان[67] و آرشیو ملی استرالیا[68] به‌منظور توصیف فراداده‌ای منابع تاریخ شفاهی استفاده می‌شود.
• Dublin Cord طرحی بین‌المللی و بین‌رشته‌ای است که یک مجموعه متشکل از پانزده عنصر فراداده‌ای را برای توصیف منابع تعریف می‌کند (Day, 2010).OCLC^[69] این استاندارد را به‌عنوان استانداردی جامع تدوین کرده است. طرح دوبلین کور نام خود را از کارگاهی به همین نام گرفته است که سال ۱۹۹۵ در شهر دوبلین در آمریکا برگزار شد (احمدی و آقایی میرک‌آباد، ۱۳۹۶: ۹۴). این استاندارد به دلیل مشارکت گروههای مختلف در طراحی و توسعة آن و همچنین، جامعیت، سهولت کاربرد و کارایی آن، یکی از استانداردهایی است که در سطح بین‌المللی مقبولیت و کاربرد زیادی دارد. از سوی دیگر، اجرای طرح‌های تحقیقاتی مختلف در زمینة استانداردهای توصیفی در کشورهای جهان قابلیت‌ها و کاربردهای عملی و عینی این استاندارد را در بسترها و محیط‌های گوناگون اثبات کرده است. هدف از اجرای دوبلین کور، ایجاد استانداردی برای امکانات بازیابی ساده، به‌اشتراک‌گذاری و مدیریت اطلاعات است (Day, 2010). به دلیل سهولت در کاربرد این استاندارد، بیشتر کتابخانه‌های عمومی آمریکا ازجمله کتابخانة عمومی نیویورک[70] آن را به‌منظور توصیف فراداده‌ای منابع تاریخ شفاهی به کار می‌گیرند.

نتیجه

با توجه به مطالب درج‌شده در زمینة‌ ضرورت ایجاد فراداده‌ها به‌منظور دسترس‌پذیری منابع تاریخ شفاهی و تشریح انواع فراداده‌ها، استانداردها و ابزارهای ایجاد آن، نتایج زیر استنباط شدند:

• گسترش فزایندة استفاده از فناوری‌‌های جدید در راستای تحلیل منابع تاریخ شفاهی و کشف حقایق تاریخی از دل مصاحبه‌ها، ایجاد فراداده برای این منابع را الزامی کرده است. این فراداده‌ها به‌عنوان داده‌های ساختارمندی که استفادة مؤثر از محتوای مصاحبه‌ها را فراهم می‌کنند، در مراحل مختلفِ پیش از مصاحبه، پس ‌از مصاحبه، پس ‌از انتقال منابع به آرشیو، در طول پردازش مجموعه و زمان بارگذاری در صفحات وب، ایجاد و به ‌کار گرفته می‌شوند.
• لازم است توصیف فراداده‌ای منابع مبتنی بر چرخة تکوین تاریخ شفاهی (ایده یا طرح، برنامه‌ریزی، انجام مصاحبه، حفظ و نگهداری، و دسترسی/ استفاده) صورت پذیرد تا فراداده، منطبق با این چرخه تکامل یابد و درنهایت، ابزارهای لازم به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها را در اختیار پژوهشگران قرار دهد.
• فراداده‌‌های توصیفی، تحلیلی و تطبیقی ازجمله فراداده‌های ضروری در تاریخ شفاهی به‌شمار می‌روند؛ البته میزان کاربرد هریک از این فراداده‌ها براساس چرخة تکوین تاریخ شفاهی متفاوت است.
• ابزارها و استانداردهای رایج به‌منظور ایجاد فراداده در تاریخ شفاهی، در کنار قابلیت‌هایی همچون کدگذاری متن و جست‌وجوی متن برای دفعات تکرار این کدها، راهنمای تاریخ شفاهی‌نگاران به‌منظور توصیف فراداده‌‌ای منابع است و موجب سهولت در بازیابی اطلاعات و جلوگیری از اتلاف وقت کاربران می‌شود؛ بنابراین، شایسته است تاریخ شفاهی‌نگاران بیشتر به سمت استفاده از فناوری‌های نوین همچون ایجاد فراداده سوق داده شوند و به‌کارگیری این روش‌ها و بومی‌سازی استانداردهای توصیف فراداده‌ای را سرلوحة فعالیت‌هایشان قرار دهند تا هدف از اجرای طرح‌های تاریخ شفاهی به‌طور کامل به منصة ظهور درآید.

[1] Data

[2] Information

[3] Knowledge

[4] Wisdom

[5] Metadata

[6] Data Mining

[7] Description

[8] Oral History Association

[9] David Hinz

[10] Richard Beaubien

[11] Mets

[12] Daniels

[13] Grimsley

[14] Wynne

[15] Stevens

[16] Latham

[17] Syns Nelson

[18] Dunn

[19] Griotte

[20] Getaneh Alemu

[21] Dougla A. Boyd

[22] Mary A. Larson

[23] Barbara W. Sommer

[24] Lauren Kata

[25] Natalie Milbrodt

[26] Steven Sielaff

[27] Jaycie Vos

[28] Scope and Content

[29] Thomas L. Charlton

[30] Boston College

[31] Richard Gartner

[32] Oral History Association Metadata Task Force

[33] Oral History Metadata and Description: A Survey of practices

[34] Life Cycle Assessment

[35]  سازمان بین‌المللی استاندارد ISO که مقر آن در ژنو است، ۲۴ فوریه ۱۹۴۷ به‌منظور یکپارچه‌کردن تدوین استاندارد در سراسر جهان، ایجاد تسهیلات در تجارت بین‌الملل، حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده، توسعة همکاری‌های علمی تکنولوژیکی اقتصادی و … با عضویت ۲۵ کشور تأسیس شد. به‌دنبال پیوستن تدریجی سایر کشورهای جهان، در حال حاضر این سازمان ۱۶۱ عضو (۱۰۴ عضو اصلی، ۴۷ عضو مکاتبه‌ای و ۱۰ عضو مشترک) دارد. سازمان ملی استاندارد ایران ازجمله اعضای اصلی این سازمان است و با فعالیت در کمیته‌های فنی ایزو، در تدوین استانداردهای بین‌المللی مشارکت دارد (ملک‌الکلامی، ۱۳۹۷: ۲۸- ۲۹).

[36] Goal and acope definition

[37] Inventory analysis

[38] Impact assessment

[39] Interpretation

[40] Idea

[41] Plan

[42] Interview

[43] Preservation

[44] Access/ Use

[45] Oral History Metadata Synchronizer (OHMS)

[46] Louie B. Nunn

[47] University of Kentucky

[48] Flexibility

[49] Discoverability

[50] Interoperability

[51] Security options

[52] University of Illinois

[53] Machine Readable Cataloging (MARC)

[54] Home | Library of Congress (loc.gov)

[55] Unimarc

[56] Internal Processing Formats

[57] Processing Formats

[58] Working Formats

[59] Communications

[60] Exchange

[61] Bibliographic

[62] Authorities

[63] Holdings

[64] Home | University of Illinois Urbana-Champaign

[65] سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران - سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (nlai.ir)

[66] Library of Congress Subject Headings (LCSH)

[67] The British Library - The British Library (bl.uk)

[68] Home page | naa.gov.au

[69] Online Computer Library Center (OCLC)

[70] The New York Public Library (nypl.org)