تاریخ شفاهی ابداعات و اختراعات پدافند هوایی(مطالعۀ موردی: گردان 406 امام حسن مجتبی (ع))

مقدمه

بررسی ابداعات و اختراعات در دوران جنگی هشت‏ساله که به کشور انقلابی و نوپای ایران تحمیل شد و آن را با چالش جدی مواجه کرد، به همان سال‏های اول جنگ و زمانی بازمی گردد که دکتر مصطفی چمران، فرماندۀ ستاد جنگ‏های نامنظم، به منظور متوقف کردن پیشروی ارتش عراق در شهرهای مرزی جنوب غربی، با رهاسازی آب در دشت خوزستان باعث به گِل نشستن تانک‏ها و یگان‏های زرهی عراق و مانع ورود آن‏ها به داخل این شهرها شد (مژدهی، 1398، ص. 138). در ادامۀ جنگ نیز، به دلیل تحریم ایران از سوی ابرقدرت‏ها، جوانان مبتکر ایرانی با اختراعاتی کم‏نظیر مانند ساخت پل متحرک به طول 14 کیلومتر و عرض 18 متر در سال 1363 که بعد از عملیات خیبر، آن را بر روی آب‏های راکد هورالهویزه برای انتقال نیروها و امکانات پشتیبانی نصب کردند (ملائی و همکاران، 1399، ص. 1). در حوزۀ تسلیحاتی هم، حسن طهرانی مقدم، فرماندۀ توپخانۀ نیروی زمینی سپاه، با گروهی از جوانان نخبه پس از فراگیری آموزش‏های تخصصی، با اجرای عملیات مهندسی معکوس بر روی موشک‏های خریداری‏شده از کشور لیبی، به فناوری تولید موشک‏های دوربرد دست یافتند و عملیات موشکی مقابله به مثل را برای انهدام اهدافی در بغداد، هم‏زمان با اجرای عملیات بدر در منطقۀ هورالهویزه در اسفند 1363، در دستور کارشان قرار دادند (غفارحدادی، 1400، ص. 316-317). علاوه بر این‏ها، فرماندهان با همکاری اساتید و دانشجویان دانشگاه‏ها ابتکارات و ابداعاتی دیگر را هم در طول هشت سال جنگ طراحی و از آن‏ها بهره‏برداری کردند تا با وجود همۀ سختی‌ها، از فرصت‌ها برای بهبود کمبودها در رابطه با امکانات، تجهیزات، سلاح و مهمات استفاده کنند؛ از این رو، در طول جنگ، استفاده از ابداعات و نوآوری‌هایی جدید در جبهه‌ها به چشم می‌خورد که این امر به ویژه در بهینه‌سازی سلاح‌ها و جنگ‌افزارهای نیمه‌سنگین گردان‌های پشتیبانی رزم از جمله‌ سلاح‌های پدافند هوایی لشکر 41 ثارالله به منصۀ ظهور رسیده  است. با توجه به این مقدمه، هدف پژوهش حاضر بررسی ابداعات و اختراعات این واحد در طول جنگ است. هرچند پیش از این مقالاتی به رشتۀ تحریر در آمده‏اند که به طور کلی دربارۀ ابداعات در جنگ تحمیلی بحث کرده‏اند، در رابطه با واحد پدافند هوایی لشکر 41 ثارالله تا کنون پژوهشی مستقل انجام نشده است و برای نخستین بار است که این موضوع با تکیه بر ابزار مصاحبه و با روش تاریخ شفاهی بررسی می‏شود. همچنین، این پژوهش می‏تواند به عنوان نمونه توسط سایر واحدها و گردان‏های دخیل در جنگ استفاده شود.

پیش‏درآمداختراعات، ابداعات و ساخت برخی از قطعات جنگ‏افزارهای پشتیبانی رزم در لشکر 41 ثارالله نخستین بار توسط مهدی زندی‌نیا[1]، فرماندۀ تیپ ادوات این لشکر، آغاز شد. در این راستا، او کارگاهی را در ستاد لشکر راه‌اندازی کرد و هر ایده‌ای را که به ذهن وی و سایر فرماندهان و رزمندگان این تیپ خطور می‌کرد، در آنجا به مرحلۀ آزمایش می‏گذاشت و پس از کسب اطمینان از کارایی ایده، آن را عملیاتی می‏کرد و به کار می‏بست. از جملۀ ابتکارات وی نصب قبضه‌های موشک‌انداز 107 م.م. مینی کاتیوشا بر روی خودروها و متحرک کردن این جنگ‏افزار برای تحرک بیشتر در مناطق عملیاتی بود. همچنین، چرخ‏دار کردن سلاح دوشکا به منظور سرعت حرکت بیشتر در شب‌های عملیات و ... از دیگر ابداعات این فرماندۀ مبتکر بوده است (ایرانپور، 1399، ص. 350)

مهدی زندی‏نیا به منظور بهره‏گیری از توان علمی اساتید و دانشجویان، عده‏ای از دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان را که به جبهه و لشکر ثارالله اعزام شده بودند، جذب کرد تا او را در این کار از نظر علمی یاری کنند؛ به همین دلیل، با توجه به نیاز یگان‏های پشتیبانی رزم و به منظور کاهش تلفات انسانی و تسریع در مقابله با دشمن، دفتر طرح تحقیقات صنایع خودکفایی سپاه سیستان و بلوچستان قبل از سال 1365 با مدیریت مهندس حمیدرضا بصراوی و از سال 1366 تا 1367 با مدیریت اسماعیل نجفی اقدم از دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان در لشکر 41 ثارالله راه‏اندازی شد و شامل حدود 55 طرح پژوهشی از جمله

1- تجهیز نفربر آبی - خاکی خشایار (B.T.R.50) به خمپاره‏انداز 120میلی‏متری با ریل تنظیم زاویۀ آتش مکانیزه (در عملیات‏های کربلای 4، 5 و 8 و تک‏های شلمچه استفاده و نمونه‏هایی از آن هم تکثیر و به برخی از لشکرهای سپاه نیز داده شده است)؛

2- سکوی شلیک متحرک تفنگ 106میلی‏متری با  قابلیت بالابری قبضه و نفر با اختلاف ارتفاع 2متری در زمان کمتر از 3 ثانیه (اکنون نمونه‏ای از آن در باغ ‏موزۀ دفاع  مقدس کرمان به نمایش گذاشته شده است)؛

3- سنگرهای سبک با قابلیت حمل و برپایی آسان توسط وانت؛

4- نوار پُرکن مکانیزۀ نارنجک‏انداز پلامینا؛

5- دکل دیده‏بانی تاشو روی آب به ارتفاع قابل تغییر 4 تا 12 متر (نصب‏شده در هورالعظیم روبه‏روی شهرالعمارۀ عراق)؛

6- دکل ارتفاع متوسط دیده‏بانی با پایۀ مختلط آبی و کف هور ( به ارتفاع ثابت 24 متر، نصب‏شده در منطقۀ نهروان هورالعظیم)؛

7- دکل بلند دیده‏بانی با پایۀ مختلط آبی و کف هور( به ارتفاع ثابت 30 متر، نصب‏شده در منطقۀ ترابه – نهروان هورالعظیم)؛

8- طراحی و ساخت دکل جمع‏شونده و سیار (چرخ‏دار قابل حمل) با ارتفاع متغیر قابل تنظیم با نیروی تراکتور یا موتور به ارتفاع 4 تا 18 متر؛

9- تجهیز موشک‏انداز آرپی‏جی 7 به دوربین پریسکوپی، پایۀ ارتفاع متغیر و دستۀ شلیک پنهان در پایین پایه برای استفاده در خطوط کمین و سنگرهای خط مقدم؛

10- تجهیز تفنگ سمینوف (تک‏تیرانداز) به دوربین پریسکوپی، پایۀ ارتفاع متغیر و دستۀ شلیک پنهان در پایین پایه برای استفاده در سنگرهای کمین و خط مقدم؛

11- تجهیز خودروی فرماندهی و خودروهای امدادی به پوشش ضد گلوله با قابلیت مانور در مناطق عملیاتی؛

12- تجهیز خودروهای سبک به لاستیک‏های پُرشده با فوم ویژه به منظور جلوگیری از پنچری در اثر تیر و ترکش؛

13- نصب، راه‏اندازی و بهینه‏سازی دستگاه تصفیۀ آب سیار برای تأمین آب شُرب رزمندگان خطوط مستقر در هورالعظیم؛ به ویژه هنگامی که پایین آمدن سطح آب هور امکان ارسال امکانات تدارکات با قایق را با مشکل مواجه می‏کرد. این تصفیۀ آب سیار در یکی از حوضچه‏های نهروان در هورالعظیم نصب شده بود و برای چندین لشکر مستقر در این خط خدمات ارائه می‏کرد؛

14- اصلاح کفشک‏های ماشین‏آلات مهندسی برای تقویت قابلیت کار در مناطق باتلاقی و هورالعظیم؛

15- طراحی و ساخت راهنمای الکترونیکی مسیرهای اضطراری برای شب‏های عملیات که با توجه به پیچیدگی مسیرهای منطقۀ عملیاتی به ویژه در شلمچه در فقدان عوارض ثابت طبیعی به‏کار گرفته شدند؛

16- سیستم کالیبراسیون قابل حمل تفنگ‏های 106، 82 و 73میلی‏متری؛

17- سیستم مخابرات امن اختصاصی یگان‏های آتش منحنی و مرکز تطبیق آتش؛

18- دوربین کنترل از راه دور و مداربستۀ دیده‏بانی (انتقال تصاویر از بالای دکل دید‏بانی به داخل سنگرهای فرماندهی و قرارگاه تاکتیکی)؛

19- سیستم آتشباری نیم‏جین خمپارۀ 60میلی‏متری ضد کمین؛

20- طرح تولید انبوه گلوبند جنگ‏افزار دوشکا؛

21- سیستم آتش الکترونیکی قبضه‏های مینی کاتیوشا؛

22- طراحی و ساخت سنگرهای اجتماعی بزرگِ بتنی برای حفاظت از رزمندگان در مقابل اصابت گلوله‏های توپخانۀ دشمن؛

23- طرح چرخ‏دار کردن جنگ‏افزارهای دوشکا؛

24- شارژر باتری لیتیومی موشک‏های دوش پرتاب سام 3؛

25- طراحی و ساخت سامانۀ پسیو تشخیص مختصات استقرار قبضه‏های آتش منحنی دشمن؛

26- طرح ساخت دستگیره‏های پوکه‏پران توپ‏های پدافند هوایی؛

27- طرح ساخت سیم مسلح‏کنندۀ قبضه‏های پدافند هوایی؛

28- طرح متحرک کردن قبضه‏های 23م.م. پدافند هوایی بر روی خودروهای لندکروزر؛

29- طرح قالب‏های لاستیکی برای بی‏سیم‏های غواص‏ها در مناطق آبی؛

30- طرح نصبِ خمپاره‏انداز 82میلی‏متری بر روی قایق و پل‏های شناور با قنداق ویژه؛

و ده‏ها طرح دیگر بود که توسط کارشناسان متخصص این دفتر طراحی شدند و مورد بهره برداری قرار گرفتند (نجفی اقدم، 29/5/1402)

شکل 1. چرخ‏دار کردن قبضه‏های دوشکا؛ تولید صنایع خودکفایی سپاه استان در لشکر ثارالله. شهید مهدی زندی‏نیا، علی‏اصغر بهنام‏نیا و اسماعیل نجفی اقدم از طراحان و سازندگان این جنگ افزار بودند. نمونه‏ای از آن در باغ موزۀ دفاع مقدس کرمان به نمایش گذاشته شده است.

اختراعات و ابداعات گردان 406 پدافند هوایی

• متحرک‏سازی سلاح‏های نیمه‏سنگین

به منظور تسهیل در جابه‏جایی و تسریع در به‏کارگیری این سلاح‌ها در نقاط مختلف جبهه شامل عملیات‌های آفندی و خطوط پدافندی و نیز اجرای بهتر مأموریت‌های محول‏شده، طرح متحرک کردن سلاح‌های نیمه‌سنگین مهم‏ترین موضوعی بود که در دستور کار فرماندهان این گردان قرار گرفت.

خلاقیت، ابتکارات و نوآوری‌های مهدی زندی‌نیا به جایی رسید که تمام فرماندهان لشکر ثارالله را به فکر استفاده از چنین روشی برای حمل آسان و متحرک کردن سلاح‌های نیمه‌سنگین در یگان‌‌های تحت امر انداخت؛ از این رو، مجید نخعی، فرماندۀ گردان پدافند هوایی لشکر ثارالله، نیز که برای تسهیل در حمل و تحرک بیشترِ جنگ‏افزارهای ضد هوایی 5/14م.م. و 23م.م. به دنبال چاره‏اندیشی بود، از الگوی تیپ ادوات و تخصص زندی‌نیا برای نصب این سلاح‌ها بر روی خودروها و نفربرها استفاده کرد. او هم با اختراعات و ابداعات خود الگویی مناسب را برای نصب سلاح‏های ضد هوایی بر روی خودروها و حتی پل‌های خیبری در آب‌های هورالعظیم ارائه کرد. صفرمحمدی، فرماندۀ قبضه و آتشبار پدافند هوایی لشکر41 ثارلله به خاطر دارد یکی از ابداعات پدافند هوایی متحرک کردن قبضه‌ها بوده است؛ در مرحلۀ نخست، قبضۀ تک‌لول 5/14میلی‏متری را روی جیپ و بعد روی خودروهای دیگر نصب می‏کردند و مجید نخعی، فرماندۀ گردان، در این ابداعات پیش‏قدم بوده است (صفرمحمدی، 12/07/1399)

این گردان تعدادی از قبضه‏ها را روی خودروها نصب می‏کرد تا به‏راحتی بتوان آن‏ها را در خط و مقرها جابه‏جا کرد. روش نصب هم این‏گونه بود که داخل اتاق عقب خودروها، سکویی را برای نصب قبضه‌ها جوش می‏دادند. پدافند هوایی با الگوپذیری از تیپ ادوات، برای متحرک کردن قبضه‏ها بهره‏برداری کرده و حتی برخی از قبضه‌ها را روی پل‌های خیبری با نصب سکوهای فلزی در منطقۀ عملیاتی هورالعظیم نصب می‏کرد تا به دلیل ارتفاع نیزارها، رزمندگان پدافندهوایی دید کافی نسبت به پرواز بالگردها و جنگنده‏های دشمن داشته باشند و به سمت آن‌ها شلیک کنند. قبل از عملیات بدر در سال 1363 هم، فرماندۀ واحد پدافند هوایی با تأکید فرماندۀ لشکر 41 ثارالله به منظور مقابله با تهاجم هوایی دشمن در منطقۀ عملیاتی هورالهویزه، چند قبضۀ ضد هوایی را بر روی نفربرهای خشایار[2] نصب کرده است. این طرح را شهید علوی، مسئول پدافند هوایی قرارگاه نوح، پیشنهاد داده و فرماندۀ لشکرثارالله نیز آن را پذیرفته بود.

برای اجرایی کردن طرح بالا، فرماندهان و رزمندگان گردان پدافند هوایی این لشکر یک کارگاه جوش‏کاری را راه‏اندازی کردند و با نظارت فرماندۀ این گردان، چند شبانه‏روز قبضه‌ها را روی نفربرهای خشایار و سایر شناورها نصب کردند. آن‏ها ابتدا یک طوق زیرِ گردونۀ قبضه می‌بستند و بعد آن را روی بدنۀ خشایار جوش می‌‌دادند. سپس، شبانه آن را داخل آب‌های هورالعظیم می‏انداختند و به صورت آزمایشی در آب حرکت می‌کردند. در ابتدا، نی‌های هور داخل توربین‌های خشایارها می‏رفتند و حرکت آن‏ها را کُند می‌کردند که این مشکل هم توسط مهندسی لشکر برطرف شد. پیش از عملیات بدر، تعدادی از قبضه‌ها را هم روی لندی‌گراف[3] و قایق‌ نصب کردند. در واقع، از این زمان به بعد، متحرک کردن قبضه‌های پدافند هوایی به طور جدی در دستور کار فرماندۀ گردان پدافند هوایی لشکر قرار گرفته است (پورسلطانی، 10/6/1397). در اظهارات حسن افضلی، یکی دیگر از فرماندهان گردان پدافن دهوایی، نیز به موضوع متحرک کردن قبضه‏های ضد هوایی اشاره شده است (افضلی، 19/9/1399)

جعفر تکلو نیز به یاد دارد برای متحرک کردن قبضه‏های ضد هوایی این گردان، اولین بار آن‏ها را روی لندکروز نصب کردند و به منطقۀ تنگۀ زلیجان مقر‌ لشکر ثارالله که زمین آن دارای تپه‌های رملی بود، اعزام کردند تا با توجه به متحرک بودن سلاح‏های ضد هوایی در اثر شلیک در نقاط مختلف، به مقابله با هواپیماهای دشمن که در سطح پایین پرواز و منطقه را بمباران می کردند، مانع تهاجم هوایی عراقی‏ها شده و خلبانان عراقی به‏ناچار از ارتفاع بالا بمب‏هایشان را دورتر از اردوگاه لشکر رها نموده و به کسی آسیب نمی رسیده است (تکلو، 01/10/1399)

بر اساس اظهارات رزمندگانی دیگر، از جمله عبدالله خواجویی، به منظور متحرک کردن قبضه‌های گردان پدافند هوایی لشکر ثارالله، سه قبضۀ ضد هوایی را برای شرکت در عملیات بدر بر روی نفربرهای خشایار نصب کردند تا این خشایارها هنگام انتقال نیروها در آب‏های هورالعظیم و هم‏زمان با شروع عملیات، برای درهم‌شکستن سنگرهای خط مقدم دشمن، از آتش انبوه این قبضه‏ها استفاده کنند. برای محافظت از مقر قایق‌های یگان دریایی در برابر حملات بالگردها و هواپیماهای جنگندۀ عراقی، نیز از همین قبضه‌های نصب‏شده بر روی خشایارها استفاده می‌شد. تعدادی از رزمندگان این گردان اعزامی از استان سیستان و بلوچستان از جمله مجیدالله کیخا، احمد عربشاهی، ناصر میرزایی و... هم به عنوان فرماندهان قبضه و آتشبار با این خشایارها در عملیات بدر نقشی مؤثر داشتند (خواجویی، 26/12/1398). مجیدالله کیخا نیز که در سال 1363 در خط پدافندی شلمچه مستقر بود، در اجرای طرح متحرک کردن قبضه‏ها و نصب تعدادی از قبضه‏های ۵۷میلی‏متری و ۲۳میلی‏متری در گردان پدافند هوایی بر روی خودروهای بزرگ و کوچک مشارکت داشت و از این قبضه‌ها در عملیات‌های بعدی استفاده می‏کرد (کیخا، 22/2/1399)

شکل 2. نمونه‏ای از قبضه‏های 23میلی‏متری پدافند هوایی که بر روی بی‏ام‏پی‏ها نصب و در جبهه استفاده می‏شد.

روند متحرک کردن جنگ‏افزارهای ضد هوایی به منظور عکس‏العمل سریع در مقابل تهاجم هوایی دشمن در گردان پدافند هوایی لشکر 41 ثارالله در دوران دفاع مقدس همچنان استمرار داشته است. یکی از فرماندهانی که در این کار بعد از عملیات خیبر برای سهولت در جابه‏جایی سلاح‏های ضد هوایی و همراه شدن آن‏ها با گردان‌های رزم برای پشتیبانی از آنان مشارکت داشت، احمدعلی عربشاهی بود که در واحد پدافند تصمیم گرفتند قبضه‌های پدافند هوایی تک لول 5/14 م.م ، را روی خودروها و دو لول 23 م.م، را نیز پس از جدا کردن قسمت فوقانی بی‌ام‌پی‌ها، روی آنها جاگذاری و نصب کردند (عربشاهی، 4/6/1396).

شکل 3. نمونه‏ای از متحرک بودن قبضه‏ها؛ راننده احمدعلی عربشاهی از فرماندهان پدافند هوایی و دو نفر ناشناس.

حسن افضلی، معاون این گردان، نیروها را برای حضور در عملیات بزرگ و گستردۀ کربلای 4 آماده ‏کرده بود و علاوه بر قبضه‌های متحرک، تعدادی قبضۀ ثابت را هم برای حفاظت از مقرهای لشکر در منطقۀ عمومی از اهواز تا خرمشهر پیش‏بینی و مستقر کرده بود تا با توجه به ابلاغ مأموریت در چند نقطه به صورت هم‏زمان به گردان پدافند هوایی، با تهاجم هوایی دشمن مقابله کند. تا پیش از این، به خاطر جابه‌جایی قبضه‌های ثابت در نقاط مختلف، اجرای مأموریت این گردان با کُندی مواجه می‌شد؛ اما متحرک کردن قبضه‌ها این مشکل را برطرف و به رزمندگان پدافند هوایی در اجرای مأموریت‌ها کمک کرد. قبضه‌های متحرک، پس از استفاده در عملیات‌های آفندی، در سنگرهایی استقرار می‏یافتند که برای همین منظور احداث شده بودند، تا بنا به دستور فرماندۀ لشکر، در مواضعی دیگر از آن‌ها استفاده شود (افضلی، 19/9/1399).

-      سایر ابداعات

مجید نخعی، فرماندۀ گردان پدافند هوایی، علاوه بر ابداعات و اختراعات قبلی، در همان کارگاه دفتر تحقیقات صنایع خودکفایی لشکر ثارالله و با نظر متخصصان آن دفتر، به منظور تأمین برخی از قطعات مورد نیاز سلاح‏های ضد هوایی که در اثر شلیک گلوله و نواخت تیر دچار آسیب می‏شدند، طرح‏هایی دیگر شامل شارژر باتری لیتیومی موشک‏های دوش پرتاب سام 3 ، طراحی و ساخت دستگیره‏های پوکه‏پران توپ‏های پدافند هوایی، ساخت سیم مسلح‏کنندۀ قبضه‏های پدافند هوایی و ... را به مرحلۀ اجرا گذاشت تا بتواند کمبود این قطعات را با استفاده از توان داخلی تأمین کند (نجفی اقدم، 29/5/1402)

هنگام استقرار سلاح‏های ضد هوایی در لجمن[4] و پشت جبهه، به منظور مقابله با تهاجم گستردۀ هواپیماهای دشمن در شرایط آب‏وهوایی متفاوت، به ویژه هوای گرم خوزستان در تابستان، فرماندهان پدافند هوایی به دلیل کمبود وسایل سرمایشی، ابتکاراتی را برای خنک کردن سنگرها و چادرها انجام می‏دادند. یکی از این ابداعات که توسط رزمندگان اعزامی از سیستان و بلوچستان در گردان پدافند هوایی برای جلوگیری از گرمازدگی در برابر هوای گرم مردادماه 1363 در خوزستان که گرما به اوج خودش می‏رسید و تحمل این شرایط داخل چادرهای گروهی بسیار سخت بود، حسین کلبعلی با هم‏فکری هم‏رزمانی همچون ناصر میرزایی و حسین داوطلب که بزرگ‏تر از او و دارای تجربه در خطۀ سیستان در چنین وضعیت جوی بودند، مقداری خار را پشت درب چادرها قرار می‏دادند و برای سرد کردن محل استراحت بر روی این خارها آب می‏ریختند تا با وزش باد، همانند کولر، هوای سرد ب هداخل چادرها منتقل شود. با این روش، افراد بعد از نگهبانی می‏توانستند چند ساعت در روز را در هوای نسبتاً سرد استراحت کنند (کلبعلی، 23/2/1399)

برای مقابله با هواپیماهای جنگندۀ دشمن بر فراز آسمان مقرها و اردوگاه‏های لشکر ثارالله هم،‏ رزمندگان پدافند هوایی ابتکاراتی را پیش‏بینی کرده بودند تا از این طریق بتوانند در دل خلبانان رعب و وحشت ایجاد کنند. آن‏ها زمان پر کردن نوارهای مهمات، گلوله‏های خودتَرَکان[5] را با سایر گلوله‏ها داخل این نوارها قرار می‏دادند. با هر پدالی که بین 10 تا 12 گلوله شلیک می‌شد، با این روش هر فرماندۀ قبضه و تیرانداز می‌توانست با گلوله‌های خودتَرَکان خط آتش خود را تنظیم کند. رزمندگان از روی میزان درجه‌ای که برای هر قبضه در رینگ حفاظتی پدافند هوایی مشخص کرده بودند، مسیر شلیک قبضه‏ها را تشخیص می‏دادند تا به‏راحتی بتوانند آن را تنظیم و نشانه‌‌روی کنند؛ زیرا قبضه‌ها باید در مداری مشخص در سمت چپ و راست قدرت مانور می‌داشتند و جهت مورد نیاز خودشان را پیدا می‌کردند. قبضه‌هایی که به وسیلۀ شبکۀ رادار برای شناسایی هدف هوایی هدایت نمی‌شدند باید به صورت مکانیکی و با دست گردونه‌های در سمت‏ها و ارتفاع را می چرخاندند تا روی هدف قفل شوند و این کار به قدرت جسمی و فکری زیادی نیازداشت. نیروهای پدافند هوایی از چنین شرایطی برخوردار بودند تا علاوه بر اینکه به‏موقع هدف را شناسایی و شلیک کنند، مرتکب خطا نشوند؛ به همین دلیل، نیروهای پدافند هیچ‏گاه بیکار نبودند و باید مدام پشت قبضه‏ها با پدال و گردونه‌ها تمرین و ممارست می‌کردند. آن‏ها در آسمان هم برای شناسایی هدف‏های هوایی دقت می‏کردند؛ بنابراین، برای هر قبضه درجه و سمت تیر مشخص می‌شد تا آن‏ها ثبت تیر داشته باشند و در همان زاویه قبضه را قفل کنند. در زمان کمبود نیرو، یک نفر وظایف چند نفر دیگر را هم انجام می‏داد و کار در این گردان بسیار سخت اما لذت‏بخش بود. برای پُر کردن نوارها، معمولاً ابزاری به نام نوارپرکن وجود داشت؛ اما بعضی وقت‏ها که فرصت نمی‏شد، با اینکه خطرناک بود، نیروها با دست لوله‏گذاری را انجام می‏دادند و لوله‏ها را داخل خشاب‏ها می‏گذاشتند (پورسلطانی، 1388).

علاوه بر ابتکارات بالا، نگارندۀ این سطور که خود از فرماندهان واحد پدافند هوایی لشکر ثارالله بوده است به خاطر دارد به‏جز استفاده از دوربین‏های نصب‏شده بر روی قضبه‏ها، برای شناسایی جنگنده‏های عراقی، از چشم غیرمسلح نیز با همکاری سایر رزمندگان حاضر در مقرها استفاده می‏شد و پس از مشاهدۀ آن‏ها، به سمت‏شان تیراندازی و از بمباران اردوگاه‏های لشکر جلوگیری می‏شد.

نتیجه‌گیری

هشت سال دفاع مقدس دوران شکوفایی افکار، اندیشه‏ها، ابتکارات، خلاقیت‏ها و استعدادهایی نهفته‏ بود که تا قبل از آن به منصۀ ظهور نرسیده بودند؛ اما این شرایط سخت فکرها را خلاق کرد تا در مقابله با مشکلات پیش‌رو در شرایط تحریم نظامی ایران توسط دشمنان چاره‌اندیشی کنند. یکی از ابتکارات و خلاقیت‏ها در حوزۀ پدافند هوایی، به ویژه گردان 406 امام حسن مجتبی (ع) لشکر 41 ثارالله، متحرک کردن سلاح‏های ضد هوایی و تولید برخی از قطعات مورد نیاز با فکر و اندیشۀ فرماندهان و رزمندگان این واحد تخصصی و افراد متخصص در دفتر تحقیقات خودکفایی لشکر ثارالله و ارتباط فرماندهان جنگ با دانشگاه‏ها بوده است. ابداعاتی دیگر هم در حوزۀ پدافند هوایی و استقرار این جنگ‏افزارها، در رابطه با ابداعات مهندسی - رزمی و استفاده از تجهیزات آن‏ها به منظور تسهیل در استقرار قبضه‏های پدافند هوایی گردان 406، در مناطق سخت از نظر آب‌وهوایی وجود داشته‏اند که به منصۀ ظهور رسیده‏اند.

[1] تولد: 1/1/1337، شهادت: 19/10/1365 – کربلای 5

[2] بی‏تی‏آر- 50، با نام ایرانی نفربر خشایار، نفربر زره‏پوش آبی - خاکی ساخت شوروی سابق است که بر مبنای تانک سبک‏پی‏تی-76 طراحی شده است. این نفربر یک خودروی شنی‏دار است؛ برخلاف دیگر نفربرهای سری بی‏تی‏آر که چرخ‏دار هستند.

[3]وسیلۀ حمل دریایی است که برای جابه‏جایی نیروهای نظامی در ساحل استفاده می‏شود.

[4]اصطلاحاً به لبۀ جلویی منطقۀ نبرد گفته می‏شود.

[5] مهمات توپ‏های ضد هوایی که معمولاً با فیوزهایی که گلوله را در ارتفاعی مشخص منفجر می‏کنند یا فیوزهای مجاورتی که گلوله را در نزدیکی هدف منفجر می‏کنند، گفته می شود.