آسیبشناسی ساخت محلات نوبنیاد در بافت شهری؛ از منظر تاریخ شفاهی (مطالعه موردی: سپاهانشهر اصفهان)

مقدمه

تاریخ‌نگاری محلی در ایران از سابقه‌ای درخور برخوردار بوده و با تأثیر از حکام وقت، همواره فراز و نشیب‌های بسیاری سپری کرده است. درواقع عصر ناصری، نقطه‌عطف تاریخ‌نگاری محلی در ایران به شمار می‌آید. همزمان با ورود اندیشه‌های جدید، رقابت‌های فرهنگی و اقتصادی، تحولاتی در تاریخ نگاری محلی ایران ایجاد شد. مورخان محلی اصفهان نیز در پی این دستاوردهای نوین، آثار ارزشمندی دربارة اصفهان نگاشته‌اند. شهر اصفهان از لحاظ موقعیت جغرافیایی - تاریخی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که در کالبد تواریخ محلی آن مشهود است.

درواقع تاریخ‌نگاری محلی در راستای کشف لایه‌های پنهان تاریخ منطقه به کمک مطالعات میدانی و تاریخ شفاهی با شناخت عناصر شاخص و برتر مناطق علاوه بر پی‌بردن به تمایزها، ظرفیت‌های مغفول‌مانده محله‌ها را شناسایی و با بهره‌گیری از آن ظرفیت‌ها، مسیر توسعه منطقه را هموار می‌کند و ماحصل آن به شناخت بیشتر ظرفیت‌های شهر و ارائه راهکارهایی برای مدیران و برنامه‌ریزان توسعه شهری برای بهبود هرچه بیشتر وضعیت منطقه و افزایش رفاه حال اهالی آن محل کمک می‌کند.

باید اشاره کرد که محلات یکی از جنبه‌های حیات اجتماعی و عناصر هویت‌بخش بافت شهری هستند. درواقع از قرارگرفتن چند محله در کنار هم است که شهرها موجودیت و هویت و تاریخ و فرهنگ خاص خود را پیدا می‌کنند.

محلات آرام و پیوسته در گذر زمان تغییر می‌کنند و تغییرات آن به نحوی است که درک آن برای افراد یک محله، طبیعی و عادی تلقی می‌شود و هیچ‌گاه باعث بیگانه‌شدن فرد با محله‌اش نمی‌شود. محلات عناصر هویت‌سازی دارند که باعث احساس آرامش فرد و افزایش حس تعلق‌خاطر او نسبت به آن منطقه می‌شود؛ ازاین‌رو، هر زاویه از محلات، شنیده‌هایی دارد که پرداختن به آن و ترسیم گذشته و تاریخش، آنها را از خطر فراموشی نجات می‌دهد. پرداختن به این بخش از تاریخ، بیشتر ازطریق خاطرات و تجربه‌های جمعی و در اصطلاح تاریخ شفاهی به دست می‌آید و درنهایت، ماحصل آن حاوی تجاربی می‌شوند که هم مردم با مرور آن از گذشتة آن محل آگاهی به دست می‌آورند و هم برنامه‌ریزان توسعه می‌توانند برای بهبود هرچه بیشتر وضعیت آن منطقه و رفاه حال اهالی آن محل برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات زیادی انجام دهند.

خیابان‌ها، معابر، وسایل حمل‌ونقل عمومی، ساختمان‌ها و عمارت‌ها، ادارات و مؤسسه‌ها، مجموعه‌های آپارتمانی، پاساژها و مراکز تجاری، پارک‌ها و تأسیسات شهری ازجمله مسائلی‌اند که در تاریخ شفاهی محلات به آنها توجه می‌شود.

همچنین باید اشاره کرد آداب‌ورسوم هر ملتی گنجینه‌ای با ارزش از فرهنگ، هنر و خلقیات مردمان یک مرز و بوم به شمار می‌آید که به مرور زمان شکل یافته و از گذشته‌های دور تاکنون در قالب یک چرخه به دست اقوام مختلف رسیده است و چنانچه در جهت حفاظت از این آداب‌ورسوم تلاش نشود و از نسلی به نسل دیگر انتقال نیابد، بیم آن وجود دارد که به فراموشی سپرده شود یا در معرض هجوم فرهنگ‌های بیگانه قرار گیرد و دستخوش تغییرات جبران‌ناپذیر واقع شود.

فرهنگ زیربنای توسعه جوامع بشری است و فرایند توسعه در کشورها بدون توجه به فرهنگ و توسعه انسانی با سرعت بسیار کم پیش می‌رود. آنچه به نام اعتقادات عامیانه و باورها در مقوله فرهنگ جای می‌گیرد، برای بقا و استمرار حیات اجتماعی و روابط و مناسبات فرهنگی همواره کارساز و سودمند بوده است.

تاریخ اجتماعی اصفهان نیز آکنده از آیین‌ها و مراسمی است که مردمان این شهر کوشیده‌اند در طول زمان به کمک این آیین‌ها زندگی خود را غنا ببخشند. در پس این آیین‌ها می‌توان هراس‌ها، امیدها و ارزش‌ها را دریافت. آیین‌ها از مهم‌ترین نمودهای هویت اجتماعی افراد یک شهر به شمار می‌آیند؛ بنابراین، احیای سنت‌ها و حفاظت از این ریشه‌ها به پیوند خانواده‌ها و جامعه کمک می‌کند و همچنین فاصله‌گرفتن از این سنن به شکاف اجتماعی منجر می‌شود. در همین راستا معاونت فرهنگی - تفریحی شهرداری درصدد برآمد تا با کمک تاریخ شفاهی و مصاحبه با معمرین محله‌های منطقه 5 اصفهان، علاوه بر پرداختن به وجه تسمیه و کالبد محله‌ها در طی زمان، به ثبت و احیای فلکلورهای آن نیز بپردازد. اقدام جدی در راستای این طرح، در اواخر اسفندماه 1399 در بحبوحه شیوع پاندمی کرونا و با همت و تلاش رئیس اداره فرهنگی اجتماعی شهرداری منطقه 5، مهندس محمد مصطفایی شکل گرفت. نتایج این پژوهش در قالب چندین جلد کتاب و فیلم‌ مستند منتشر شد.

با توجه به اینکه محله سپاهان‌شهر نیز در محدوده منطقه 5 شهرداری اصفهان واقع شده است و بیش از سه دهه از احداث آن نمی‌گذرد، در پژوهش حاضر با کمک ابزار تاریخ شفاهی، علل و مشکلات احداث این محله، دلایل انتخاب این منطقه برای احداث این محله، وجه تسمیه محله، اولین ساکنان آن و روند توسعه و مشکلات کنونی آن بررسی می‌‌شود. از آنجا که این محله قدمت بالایی ندارد، ردپای فرهنگ محله‌های قدیمی در سپاهان‌شهر نسبت به سایر محله‌های قدیمی ازجمله سیچان و حسین‌آباد بسیار کم‌رنگ است؛ اما ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارد که پرداختن به آنها می‌تواند برای مسئولان در برنامه‌‌های آتی در راستای توسعه شهر مفید باشد.

بررسی وضعیت منطقه سپاهان‌شهر به‌طور محدود در برخی از تألیفات بازتاب یافته است؛ برای مثال، در مقاله «تحلیل فضایی خدمات شهری سپاهان‌شهر اصفهان» (زنگی‌آبادی و قنبری، 1392) پراکندگی خدمات شهری در سپاهان‌شهر و تناسب آن ارزیابی می‌شود؛ اما این مقاله همچون آثار محدود دیگر که از همین منظر سپاهان‌شهر و خدمات اجتماعی آن را بررسی کرده‌اند، از داده‌های تاریخ شفاهی بهره‌ای نبرده است.

موقعیت جغرافیایی سپاهان‌شهر

محدوده سپاهان‌شهر در فاصله پنج کیلومتری جنوب دروازه شیراز از شهر اصفهان و در انتهای محدوده قانونی شهر اصفهان قرار گرفته است. این اراضی به شکل یک مستطیل به عرض 2 و طول 2 کیلومتر در جهت شرق به غرب و با مساحت 400 هکتار است که از طرف شمال به اراضی نظامی جنوب شهر اصفهان، از سمت جنوب به خط راه‌آهن و چاه‌های قنات، از سمت غرب کنارگذر پیشنهادی طرح جامع اصفهان و از سمت شرق به بزرگراه دستجردی و ترمینال راه‌آهن محدود می‌شود. همچنین ارتفاعات کوه صفه از شمال و شمال غربی و ارتفاعات شاه کوه در جنوب و جنوب غربی در نزدیکی این اراضی واقع شده‌اند (مهندسین مشاور نقش جهان پارس، 1372: 6).

این محدوده که در بعضی از منابع به آن «شهردیس سپاهان» گفته می‌شود، در طول جغرافیایی 57 درجه و 38 دقیقه و 16 ثانیه تا 57 درجه و 41 دقیقه و 5 ثانیه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 33 دقیقه و 12 ثانیه تا 32 درجه و 32 دقیق و 15 ثانیه قرار گرفته است (نسترن و زنگی آبادی، 1385: ش 1).

در طرح اولیه، این شهردیس برای 110000 نفر در مساحت 1100 هکتار پیش‌بینی شده بود؛ اما در طرح نهایی مساحت سپاهان‌شهر از 1100 به 400 هکتار و جمعیت پیش‌بینی‌شده از 110000 نفر به 70000 نفر کاهش یافت (باقری، 1386: 107).

بررسی احداث سپاهان‌شهر و نقاط ضعف و قوت آن

دربارة علل مطرح‌شدن احداث محله جدید شهری که بعدها سپاهان‌شهر نام گرفت، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. بنا بر نظر یکی از مهندسان پروژه ساخت سپاهان‌شهر، گروهی معتقدند اولین‌بار در سال 1351 پروژه ساخت سپاهان‌شهر مطرح شد؛ اما به‌دلیل یکسری مشکلات، این پروژه به مرحله عملیاتی نرسید. در سال 1364 و در هنگام تنظیم و تدوین طرح جامع اصفهان منطقه سپاهان‌شهر به‌عنوان یک منطقه منفصل از شهر اصفهان، با نام شهید اشرفی اصفهانی دیده شد (جعفرپیشه، 1400).

هدف از اجرای طرح جامع منطقه‌ای اصفهان، برقراری تعادل فضایی در سطح محور شهری - صنعتی اصفهان بود و دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان آن قصد داشتند بخشی از سرریز جمعیت شهر و فعالیت‌های آنها را به بخش جنوبی شهر اصفهان انتقال دهند؛ ازاین‌رو این طرح، احداث دو نقطه شهری بهارستان و اشرفی اصفهانی (سپاهان‌شهر) را در محور جنوبی (در همین مکان فعلی) پیشنهاد داد. در میان تمام طرح‌های عنوان‌شده، تنها این طرح بود که به‌طور صریح و روشن، احداث سپاهان‌شهر را پیشنهاد کرد و برخی از مؤلفه‌های توسعه آن را تعیین کرد. در این طرح به‌ویژه موضوع سهولت امکان انتقال گسترده جمعیت از شهر اصفهان به سپاهان‌شهر به‌واسطة فاصله کم زمانی و مکانی عنوان شد (مهندسین مشاور نقش جهان پارس، 1372).

بنابراین، از سال 1364 و پس از تصویب طرح جامع، مقرر شد در منطقه جنوب اصفهان، منطقه‌ای مسکونی با نام شهید اشرفی اصفهانی احداث شود که بعدها به سپاهان‌شهر تغییر نام پیدا کرد؛ پروژه‌ای که درنهایت در سال 1372 آغاز شد.

این پروژه به این هدف آغاز شد که پس از اتمام جنگ، سازمان سپاه پاسداران تلاش کرد فضایی را برای رزمندگان که بسیاری از آنها متأهل بودند و مسکنی نداشتند، ایجاد کند. این وظیفه درواقع بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی یا وزارت راه و شهرسازی امروزی بود؛ اما از آنجا که آنها توانایی انجام این کار را نداشتند، سپاه با ایده فرمانده وقتش، سردار محسن رضائی، اقدام به ایجاد شرکت‌های جهاد خانه‌سازی در کل کشور کرد و در شهرهایی مانند شیراز، مشهد و اصفهان این پروژه کلید خورد (جعفرپیشه، 1400؛ منتظرالقائم، 1400).

در استان اصفهان این شرکت در سال 1371 با هدف تأمین مسکن مناسب و مطابق با استانداردهای بین‌المللی برای اقشار کم‌درآمد و رزمندگان هشت سال دفاع مقدس فعالیت خود را آغاز کرد (شرکت جهاد خانه‌سازی سپاهان‌شهر، 1385: 3) و از سال 1372 ساخت مجموعه سپاهان‌شهر کلید خورد و مرحوم آیت‌الله رفسنجانی کلنگ احداث این مجموعه را به زمین زد. در اصفهان، بنیاد تعاونی سپاه، شهرداری، مسکن و شهرسازی، شرکت آب، شرکت برق و بنیاد جانبازان ازجمله سهامداران شرکت جهاد خانه‌سازی استان اصفهان بودند (جعفرپیشه، 1400). این طرح به دلایلی ازجمله مجاورت به دانشگاه اصفهان و کوی دانشگاه و نقاط ممتاز شهر درخور توجه قرار گرفت.

- نزدیکی به نقاط ممتاز شهر اصفهان و طراحی بهینه دید و منظر شهری

همان‌طور که اشاره شد سپاهان‌شهر در نقطه جنوبی شهر اصفهان قرار گرفته است. به همین دلیل این منطقه به نقاط ممتاز و برتر شهر اصفهان همچون محلات مردآویج، دروازه شیراز و کوی دانشگاه نزدیک است. این همجواری و نزدیکی ازجمله عواملی است که باعث رونق و توسعه سپاهان‌شهر شد. همچنین زمین‌های جنوب اصفهان غیرمزروعی بود و به‌دلیل پستی و بلندی‌های مثبتی که برای شهرسازی داشت، این منطقه را مناسب ساخت مناطق مسکونی با دید و منظر خوبی کرد. درواقع سپاهان‌شهر محله‌ای است که در آن خط آسمان و تناسب ارتفاعات ساختمان‌ها به خوبی رعایت شده است. براساس قوانین ساخت‌وساز این منطقه، ساختمان‌ها از حدی خاص مجاز به بالاتررفتن نیستند و همین امر ضمن حفظ خط آسمان، بر زیبایی و تناسب شهر افزوده و از لحاظ روانی فضای آرامش‌بخشی را به وجود آورده است (جعفرپیشه، 1400؛ نیلچی، 1400).

همچنین، دربارة نمای ساختمان‌ها مقرر شد نماها ترکیبی از آجر و سنگ باشد و همین طرح پیاده شد. به باور مهندسانی که در ساخت این مجموعه مشارکت داشتند، ارتفاعات تعریف‌شده و بدون ناهنجاری سپاهان‌شهر و نماهای یکنواخت ساختمان‌های آن، یکی از بهترین نمونه‌های معماری زمان خود است و ماندگاری بیشتری نسبت به طرح‌های امروزی دارد (جعفرپیشه، 1400)؛ هرچند برخی نسبت به این طرح منتقدند و اعتقاد دارند اینگونه شهرسازی از سپاهان‌شهر، شهری ماکت‌مانند و بدون روح خلق کرده است (کاظمی، 1400). ممکن است در نگاه اول چنین برداشتی شود؛ اما این نکته را باید توجه داشت که در زمان احداث سپاهان‌شهر، بنا بر یک ضرورت و نیاز مبرم به مسکن، به سرعت و مطابق استاندارهای آن روز احداث شد و تلاش فراوانی انجام گرفت تا امکانات و زیبایی خاص خود را داشته باشد. اگر مجموعه سپاهان‌شهر با موارد مشابه آن در سه دهه قبل مقایسه شود، حتی ملاحظه می‌شود که چند دهه از زمان خودش پیشرفته‌تر بوده است؛ بنابراین، از آنجا که این محله با محلات سنتی متفاوت بنا شده است، نباید آن را فاقد زیبایی و بدون روح دانست.

همچنین باید اشاره کرد کنترل دقیق ساخت‌وسازها در سپاهان‌شهر، باعث بالارفتن کیفیت بناها شد. تراکم بهینه و بدنه‌های به ظاهر متراکم، به ایجاد مناظر متحد و بهینه و میانه‌های بازتر منجر شدند. وجود الگوهای متنوع، بلوک‌ها و قطعات مسکونی و ایجاد ترکیب‌های نسبتاً متنوعی از توده و فضا از دیگر ویژگی‌های معماری این منطقه است. جهت‌گیری شمالی - جنوبی اکثر قطعات آپارتمانی و ویلایی نیز باعث بهره‌گیری بهتر از نور خورشید شد (نسترن و زنگی‌آبادی، 1385؛ حمزه‌نژاد، 1395: 81؛ باقری، 1386: 114).

- نزدیکی به مراکز نظامی

زمینی که برای ساخت سپاهان‌شهر تعلق گرفت، یکی از زمین‌های سپاه بود که در آن مقطع زمانی کاربری خاصی نداشت و بیشتر به‌عنوان زمین مزروعی استفاده می‌شد که در آن محصولاتی مانند گوجه، خیار و خربزه کشت می‌شد؛ اما در بخش شمالی آن پادگان غدیر واقع شده بود که در زمان جنگ برای تعمیر دستگاه‌های زرهی و آموزش نیروها استفاده می‌شد (منتظرالقائم، 1400).

بنابراین، سپاهان‌شهر در نزدیک مراکز نظامی مختلف احداث شد. اکنون دور تا دور سپاهان‌شهر مناطق و پادگان‌های نظامی مستقر هستند. این امر از یک‌سو برای سپاهان‌شهر نقطه قوت تلقی می‌شود و از سوی دیگر نقطه ضعفی برای این منطقه است. با توجه به چشم‌انداز دراز مدتی که برای توسعه سپاهان‌شهر در نظر گرفته شده است، وجود مراکز نظامی در اطراف منطقه برای سپاهان‌شهر می‌تواند مفید باشد؛ زیرا با پیشرفت و توسعه مناطق مسکونی، پادگان‌ها و مراکز نظامی مجبور به عقب‌نشینی هستند؛ درنتیجه، این امکان برای سپاهان‌شهر فراهم می‌شود تا با توسعه به سمت این مناطق، به شهر اصفهان متصل شود.

با این حال نزدیکی به این مراکز، به‌دلیل تمرین‌های نظامی یا صدای پرواز هلیکوپترهای هوانیروز که مجبورند از روی منطقه عبور کنند، گاهی باعث سلب آسایش ساکنان می‌شود. به‌ویژه اینکه گاهی این پروازها در نیمه‌شب اتفاق می‌افتند (موسوی، 1400؛ خدادادی، 1400). همچنین صدای تیراندازی و انفجار از مراکز نظامی گاهی به گوش می‌رسد. این صداها بیشتر در ضلع شمالی سپاهان‌شهر شنیده می‌شود و در ضلع جنوبی این صداها وجود ندارد (عظیمیان، 1400).

علاوه بر این، نزدیکی به مراکز نظامی می‌تواند خطرات احتمالی به دنبال داشته باشد که البته درصد وقوع آن بسیار کم است؛ مانند حادثه‌ای که چند سال قبل به‌واسطة انفجار یک گلوله پرتابی آموزشی در پارک مرکزی سپاهان‌شهر خبرساز شد یا اینکه چنانچه هریک از هلیکوپترها دچار نقص فنی شوند احتمال سقوط آنها بر مناطق مسکونی وجود دارد (عظیمیان، 1400؛ موسوی، 1400).

- قیمت زمین و عدم امکان خرید آن برای همه اقشار

یکی از اهداف اصلی احداث مجموعه سپاهان‌شهر تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد و رزمندگان جنگ تحمیلی بود؛ درنتیجه، در ابتدا قیمت‌های زمین و مسکن سپاهان‌شهر مناسب و از تعادل خوبی برخوردار بود. همین مسئله باعث جذب جمعیت بسیاری به این منطقه شد و عده بسیاری را صاحب‌خانه کرد. در مطالعه تطبیقی که در سال 1386 میان سپاهان‌شهر، بهارستان و منطقه یک صورت گرفت، 1/39 درصد، نزدیکی سپاهان‌شهر به اصفهان و 1/19 درصد از مردم، قیمت مناسب مسکن را دلیل اصلی انتخابشان ذکر کردند (باقری، 1386: 141). بنابراین، قیمت مناسب اراضی و املاک، یکی از مهم‌ترین دلایل جمعیت‌پذیری سپاهان‌شهر و رونق و توسعه این منطقه بود؛ اما امروزه، سپاهان‌شهر از هدف اصلی خود دور شده و با رشد و رونق و توسعه این شهر، نسبت قیمت‌ها به مراتب افزایش داشته است؛ به‌طوری‌که این منطقه در زمان حاضر محل اسکان اقشار مرفه و ثروتمند شهر اصفهان شده و به مکان مناسبی برای بورس‌بازی زمین و مسکن تبدیل شده است (زنگی‌آبادی و قنبری، 1392: 6). از نظر برخی ساکنان، مشاورین املاک به‌صورت مافیا درآمده‌اند که اغلب مالک و فروشنده را برای پذیرش نظرات خود تحت فشار می‌گذارند (خدادادی، 1400)؛ اما قیمت بالای زمین‌ها نیز باعث شده است این منطقه درخور توجه مهاجران کم‌درآمد قرار نگیرد. درواقع این مهاجران که جزء قشرهای کم‌درآمد محسوب می‌شوند، معمولاً زندگی در مناطق ارزان‌قیمت را ترجیح می‌دهند؛ درنتیجه، در محلات و شهرک‌های ارزان‌قیمت اصفهان پراکنده شده و به سپاهان‌شهر توجه نشان نداده‌اند (باقری، 1386: 157).

بررسی تراکم جمعیت و توزیع خدمات شهری در سپاهان‌شهر

خدمات شهری به بخشی از خدمات عمومی و اجتماعی و شخصی اطلاق می‌شود که در چارچوب نظام سلسله‌مراتبی مراکز شهری - روستایی، نیازهای عمومی و اجتماعی را برآورده می‌کند. مقیاس این خدمات دربردارندة حد معینی از پیچیدگی و تنوع است و در یک واحد نسبتاً مستقل و واحد سیاسی تصمیم‌گیرنده، به‌منظور توسعه و رفاه زندگی شهرنشینی و نیز حل مسائل زندگی شهرنشینی ارائه می‌شود. همچنین خدمات شهری «براساس ماهیت خودآموزی از زندگی شهری‌اند که شهروندان به تنهایی از عهده تأمین آنها برنمی‌آیند و ازاین‌رو به سازمان‌دهی نیاز دارند» (ایمانی جاجرمی، 1379: 75).

درخصوص توزیع خدمات شهری در سپاهان‌شهر ابتدا باید اشاره کرد که مهندسان طرح پروژه ساخت این منطقه معتقدند سپاهان‌شهر، شهری است که مهندسان طراح آن دست‌ودل‌بازی زیادی در اختصاص‌دادن اراضی برای ساخت فضاهای خدمات شهری و معابر به خرج داده‌اند و حدود 70 درصد از فضاهای آن به فضاهای خدمات شهری اختصاص یافته است (جعفرپیشه، 1400). بررسی‌های دیگر نیز به‌طور تقریبی این رقم را تأیید می‌کنند. درواقع مهم‌ترین کاربری‌های سپاهان‌شهر، کاربری مسکونی و تجاری - مسکونی با 4/39 درصد، معابر با 4/33 درصد، فضای سبز با 8/17 درصد، تجاری با 9/0 درصد، آموزشی با 8/5 درصد و خدمات با 7/2 درصد است. (نسترن و زنگی‌آبادی، 1385: 3).

- خدمات عمرانی

خدمات عمرانی خدماتی است که ساخت ساختمان‌های مسکونی، ساختمان‌های اداری و صنعتی، ساخت زیرساخت‌ها همچون جاده‌ها، پل‌ها، فرودگاه‌ها، سیستم فاضلاب، راه‌آهن، مترو، احداث کانال و تونل را شامل می‌شود.

سپاهان‌شهر دو بلوار اصلی و مهم دارد که یکی از آنها به نام شاهد، کاربری مسکونی پیدا کرد و دیگری به نام غدیر به‌عنوان مرکز تجاری در نظر گرفته شد. ضمن اینکه با توسعه سپاهان‌شهر، واحدهای مسکونی دیگر، در سطح شهر پراکنده شدند. تمرکز بخشی از واحدهای مسکونی در یک نقطه، از نظر دسترسی راحت و دوری از نقاط تجاری می‌تواند نقطه قوت تلقی شود. ضمن اینکه این ساختمان‌های مسکونی همان‌طور که پیشتر اشاره شد، معماری یکسان و واحدی دارند که به زیبایی این نقطه مسکونی اضافه می‌کند. دوری از بخش تجاری، باعث تردد کمتر وسایل نقلیه از این بلوار شده که آرامش اهالی را به دنبال داشته است؛ اما مغازه‌های بسیار کمی در این بلوار وجود دارند که اهالی را مجبور می‌کند برای خرید مایحتاج روزانه خود مسافت زیادی را طی کنند.

از سوی دیگر، خدمات حمل‌ونقل شهری، در سپاهان‌شهر دارای نقطه ضعف بزرگی است. باید اشاره کرد پس از ساخت سپاهان‌شهر، مجموعه از لحاظ خدمات حمل‌ونقل شهری با مشکلاتی روبه‌رو شد؛ برای مثال، شرکت واحد و اتوبوسرانی حاضر به راه‌اندازی خطوط اتوبوسرانی در منطقه به‌دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن نشد؛ ازاین‌رو شرکت جهاد خانه‌سازی استان اصفهان، اقدام به گذاشتن چند مینی‌بوس در منطقه کرد تا مسافران را به‌صورت رایگان و به اصطلاح صلواتی جابه‌جا کنند. سپس به شرکت اتوبوسرانی هزینه و کمک مالی پرداخت کرد تا سرانجام شرکت مزبور حاضر به همکاری شد و به تدریج خطوط اتوبوسرانی رونق گرفت (جعفرپیشه، 1400). تاکسی‌ها نیز در اوایل برای اینکه در پمپ گاز سپاهان‌شهر، گاز اتومبیل خود را تأمین کنند مجبور بودند مسیر اصفهان تا سپاهان‌شهر را طی کنند. همین مسئله باعث شد در راه رفت و برگشت خود مسافرین را جابه‌جا کنند (نیلچی، 1400).

اما سیستم حمل‌ونقل همچنان با مشکلاتی روبه‌رو است و نتوانسته رضایت ساکنان را چندان فراهم کند. اگرچه جابه‌جایی مسافران از سپاهان‌شهر به اصفهان نسبتاً خوب و رضایت‌بخش است، به حمل‌ونقل عمومی داخل سپاهان‌شهر انتقاد می‌شود. اتوبوس‌ها با فاصله زمانی زیاد حرکت می‌کنند و اغلب فرسوده‌اند و سیستم سرمایشی و گرمایشی مناسب ندارند. همچنین تعداد تاکسی‌های عبوری کم هستند (موسوی، 1400؛ عظیمیان، 1400؛ وحدت، 1400)؛ اما این عبورومرور با توجه به مکان در سپاهان‌شهر متفاوت است. همان‌طور که انتظار می‌رود، حرکت اتوبوس‌ها به سمت اصفهان، بیشتر از بلوار غدیر انجام می‌گیرد. همچنین تاکسی در این بلوار به مراتب بیشتر رفت‌وآمد دارد و در سایر بخش‌ها عبور تاکسی‌ها بسیار بد و ضعیف است (نهچیری، 1400). ضعف سیستم حمل‌ونقل باعث مشکلاتی در این منطقه شده است؛ ازجمله اینکه خانواده‌های بسیاری برای فرستادن فرزندانشان به مدرسه با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند (عظیمیان، 1400).

همچنین سپاهان‌شهر تقریباً پارکینگ عمومی ندارد و پارکینگ‌های موجود متعلق به برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سیتی‌سنتر است؛ اما با توجه به اینکه این پارکینگ‌ها نگهبان ندارد و مناسب پارک خودروها به مدت طولانی نیست، چندان راه‌گشای مشکلات ساکنان نبوده است (عظیمیان، 1400).

آسفالت خیابان‌ها و کوچه‌ها نیز چندان خوب و رضایت‌بخش نیست. در محورهای اصلی همچون بلوارهای غدیر و شاهد، شهرداری به وضعیت خیابان‌ها رسیدگی کرده است؛ اما طی مصاحبه با اهالی سپاهان‌شهر، گزارش‌های زیادی از عدم آسفالت یا کیفیت نامرغوب آن ارائه شد. کوچه‌های برخی مناطق سپاهان‌شهر اغلب خاکی هستند که به هنگام بارندگی مشکلات زیادی را برای اهالی به وجود می‌آورد (کاظمی، 1400).

یکی دیگر از نقاط ضعف سپاهان‌شهر در این بخش، وجود تنها یک ایستگاه آتش‌نشانی است. این ایستگاه در سال ۱۳۸۰، طی توافق شرکت جهاد خانه‌سازی استان اصفهان با شهرداری اصفهان به‌صورت مشارکتی و تحت نظارت سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان ساخت شد. پس از اتمام ساخت، شرکت جهاد خانه‌سازی استان اصفهان، تجهیزات داخلی آتش‌نشانی و ماشین‌آلات مورد نیاز آن را فراهم کرد (نیلچی، 1400). ایستگاه شماره ۱۳ آتش‌نشانی سپاهان‌شهر با ظرفیت 36 نفر نیرو، به‌صورت شبانه‌روزی سرویس‌دهی در محدوده میدان دفاع مقدس تا شهرک صنعتی سه راه مبارکه را برعهده دارد؛ اما با توجه به قرارگرفتن آن در شمال سپاهان‌شهر، دسترسی این مرکز آتش‌نشانی به نقاط جنوبی و مرکزی سپاهان‌شهر زمان زیادی را می‌طلبد (زنگی‌آبادی و قنبری، 1392: 12-13).

سپاهان‌شهر از لحاظ خدماتی همچون پمپ بنزین و فاضلاب مشکل آنچنانی ندارد. در این منطقه دو پمپ بنزین و یک پمپ گاز وجود دارد. ازدحام در این پمپ بنزین‌ها به نسبت منطقی است و آنچنان شلوغ و دردسرساز گزارش نشده است (وحدت، 1400).

- خدمات درمانی و بهداشتی

در سپاهان‌شهر یک مرکز درمانی وابسته به سپاه به نام شهدا در بلوار نظام، یک کلینیک خصوصی به نام پردیس در بلوار غدیر و یک مرکز بهداشت وابسته به شبکه بهداری در نزدیکی پارک مرکزی مشغول به فعالیت هستند. این مراکز اگرچه امکانات یک بیمارستان را ندارند، تقریباً نیازهای جمعیت سپاهان‌شهر را برطرف می‌کنند و البته هزینه‌های کلینیک خصوصی به نسبت گران‌تر از سایر مراکز است (منتظرالقائم، 1400؛ نهچیری، 1400). همچنین این منطقه بیمارستان ندارد؛ علت این است که در طرح اولیه، چون این منطقه یک مجموعه شهری متصل به شهر اصفهان دیده شد، بیمارستانی برای آن در نظر گرفته نشد. با این حال، در ادامه بیمارستانی در شمال شهر پیش‌بینی شد که ساخت آن همچنان با اما و اگر همراه است؛ بنابراین، ساکنان برای استفاده از خدمات بیمارستانی ناگزیرند به بیمارستان الزهرا یا بیمارستان خانواده مراجعه کنند که البته با پیش‌بینی‌های لازم و اقدامات صورت‌گرفته، دسترسی به آنها به راحتی انجام می‌پذیرد. مراکز دندانپزشکی، مطب دکترها و چند داروخانه از دیگر امکانات درمانی و بهداشتی موجود در سپاهان‌شهر است (عظیمیان، 1400؛ وحدت، 1400). با این حال، این خدمات پراکندگی متناسبی در شهر ندارد و بیشتر این مراکز در حاشیه بلوار غدیر قرار گرفته‌اند و تقریباً به غیر از حاشیه و اطراف بلوار غدیر و شاهد سایر قسمت‌های سپاهان‌شهر، خدمات بهداشتی - درمانی ندارند؛ برای مثال، وجود بیشتر داروخانه‌ها در بلوار غدیر سبب بروز مشکلاتی برای اهالی شده است که معمولاً شلوغ و پرترافیک است (نهچیری، 1400).

- خدمات تفریحی و رفاهی

در سپاهان‌شهر، خدمات تفریحی مانند شهربازی و سینما در مجموعه سیتی‌سنتر در نظر گرفته شده است؛ اما این مجموعه در حاشیه منطقه سپاهان‌شهر واقع شده است. پردیس سینمایی سیتی‌سنتر یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های سینمایی است که از جدیدترین و بهترین تجهیزات روز سینمایی دنیا مانند تجهیزات کنسرت هال بهره گرفته‌ است. مجموعه شهربازی سیتی‌سنتر نیز که در طبقه سوم این مجوعه واقع شده است، یکی از بزرگ‌ترین، مدرن‌ترین و مجهزترین شهربازی‌های سرپوشیده در ایران محسوب می‌شود.

در داخل سپاهان‌شهر، چنین فضاها و امکاناتی وجود ندارد؛ به غیر از یک فضای بازی کوچک در پارک مرکزی شهر که برای بچه‌ها در نظر گرفته شده است و به نظر می‌رسد با توجه به جمعیت شهر، جوابگوی نیازها نباشد. همچنین پارک آبی و استخر آبسار یکی دیگر از خدمات تفریحی مجموعه به شمار می‌رود (عظیمیان، 1400؛ وحدت، 1400؛ موسوی، 1400).

با وجود کمبود خدمات تفریحی در سپاهان‌شهر، فضاهای سبز زیادی در این منطقه ایجاد شده است. درواقع فضای سبز یکی از عناصر مهم شهرسازی به‌منظور لطافت هوا، تفریح مردم و زیباسازی شهر به شمار می‌رود (اخگر، 1387: 88) که در سپاهان‌شهر نیز به آن توجه شده و فضای سبز وسیع و مناسبی برای منطقه ساخته شده است؛ به‌طوری‌که 8/17 درصد از کاربری‌های سپاهان‌شهر به فضای سبز اختصاص یافته‌اند (حمزه‌نژاد، 1395: 81).

با این حال، عمده فضای سبز سپاهان‌شهر در مرکز و جنوب شرقی شهر واقع شده است؛ ازاین‌رو شاید شایسته بود به‌جای مساحت بسیار زیاد اختصاص‌یافته به بوستان بزرگ سپاهان‌شهر، فضاهای سبز به نسبت مناسب در شهر متراکم می‌شد (موسوی، 1400). فضاهای سبز بین آپارتمان‌ها نیز در برخی نقاط از شرایط خوبی برخوردار است و به یک محل مناسب برای بازی بچه‌ها تبدیل شده است و در برخی نقاط شرایط مساعد و قابل قبولی ندارد (عظیمیان، 1400)؛ البته باید اشاره کرد یکی از محاسن بیشتر فضاهای سبز میان واحدهای همسایگی، این است که انتهای معابر برای خودروها مسدود شده و این امر باعث جلوگیری از ورود اتومبیل به محوطه شده است که امنیت این فضاها را بالا می‌برد (عمادی، 1390: 111).

از لحاظ خدمات ورزشی سپاهان‌شهر امکانات چشمگیر و شاخصی ندارد؛ اما وجود چند مجموعه تا حدی نیازهای ساکنان را برطرف کرده است. یکی از اینها مجموعه ورزشی ولایت است که در ابتدای بلوار شاهد قرار گرفته است و امکانات نسبتاً خوبی دارد و ورزش‌هایی همچون ژیمناستیک، فوتسال، والیبال، ورزش‌های رزمی و بدن‌سازی برای خانم‌ها و آقایان در این مجموعه دایر است. باشگاه‌های خصوصی نیز در سطح شهر وجود دارند که مربیان در منازل یا سالن‌های شخصی اقدام به برپایی آن کرده‌اند. در پارک مرکزی شهر نیز تعدادی وسیله ورزشی و میزهای پینگ‌پنگ قرار داده شده است (عظیمیان، 1400؛ وحدت، 1400).

- خدمات اقتصادی و تجاری

در سپاهان‌شهر مهندسان به هنگام طراحی این شهر برای دو محور اصلی شاهد و غدیر که شبیه به هم بودند، دو کاربری متفاوت ترسیم کردند. به این صورت که بلوار غدیر محور تجاری و هیجان و بلوار شاهد محور مسکونی و آرامش در نظر گرفته شد؛ از‌این‌رو در زمان حاضر بیشتر مجتمع‌های تجاری، مراکز خرده‌فروشی، بنگاه‌های املاک، بانک‌ها و مؤسسه‌های قرض‌الحسنه در بلوار غدیر قرار دارند. ضمن اینکه برای پاسخگویی به بخشی از احتیاجات روزمره ساکنان سپاهان‌شهر، در بخش‌های داخلی آن، بازارچه‌های محلی احداث شدند. در مجموع حدود شش بازارچه محلی در سپاهان‌شهر ایجاد شده‌اند که خدمات مختلفی از قبیل مراکز خرده‌فروشی، نانوایی و ... ارائه می‌دهند؛ اما این خرده‌فروشی‌ها تمام احتیاجات روزمره اهالی این منطقه را تأمین نمی‌کنند. ایجاد فروشگاه‌های کوچک در قیاس با فروشگاه‌های بزرگ بلوار غدیر چندان حلال مشکلات نبوده است و چه بسیار فروشگاه‌های کوچکی که نتوانستند با فروشگاه‌های بزرگ رقابت کنند و بسته شدند یا با مشتریان اندک به حیات خود ادامه می‌دهند (زنگی‌آبادی و قنبری، 1392: 9؛ امینی، 1400).

تمرکز بیشتر واحدهای تجاری در یک خیابان از لحاظ دسترسی یکجا به امکانات، مثبت تلقی می‌شود؛ اما این تمرکز در بلوار غدیر مشکلاتی را برای اهالی منطقه به دنبال آورده است (خدادادی، 1400). بیشتر اهالی منطقه سپاهان‌شهر، برای دسترسی به بلوار غدیر باید سفرهای کوتاه درون شهری انجام دهند و با توجه به اینکه پارکینگ‌های مناسبی برای این قسمت در نظر گرفته نشده‌اند، همواره ترافیک‌های سنگینی در این محدوده ایجاد می‌شود. به‌ویژه حد فاصل خیابان‌های فارابی و تعاون که بیشترین حجم ترافیک سپاهان‌شهر در این قسمت تشکیل می‌شود (منتظرالقائم، 1400). علاوه بر این، آلودگی صوتی و آلودگی هوا از دیگر مشکلات ایجادشده در این بلوار است که از ترافیک‌های سنگین ناشی می‌شوند (امینی، 1400).

وسایل حمل‌ونقل عمومی نیز برای دسترسی به این بلوار چندان زیاد و قابل دسترس نیست؛ ازاین‌رو، گاهی افراد ناچار به پیاده‌روی به سمت این بلوار می‌شوند تا احتیاجات خود را تهیه کنند؛ اما بنا بر نظر ساکنان، سپاهان‌شهر از شمال به جنوب شیب سرپایینی چشمگیری دارد و پیاده رفتن و برگشتن برای خریدهای روزانه به‌خصوص توسط افراد مسن، بیمار یا دارای معلولیت بسیار مشکل است؛ حتی افراد عادی که در این مسیر زیاد پیاده‌روی می‌کنند نیز از این وضعیت گلایه‌مندند (آزاده وحدت، 1400)؛ بنابراین، عدم پراکندگی متناسب واحدهای تجاری، از سوی منتقدان چندان مثبت تلقی نشده است.

- خدمات فرهنگی و آموزشی

در شرح خدمات شرکت جهاد خانه‌سازی استان اصفهان، تأسیسات روبنایی پیش‌بینی نشده بود؛ اما با توجه به اهمیت موضوع آموزش، این شرکت با همکاری اداره کل توسعه و نوسازی مدارس و خیرین مدرسه‌ساز همزمان با ساخت‌وساز واحدهای مسکونی، ساخت واحدهای آموزشی سپاهان‌شهر را پیگیری و به انجام رساند. در ابتدا آموزش و پرورش به‌دلیل کم‌بودن تعداد دانش‌آموزان حاضر نشد وارد منطقه شود؛ درنتیجه، شرکت ضمن مجهزکردن مدرسه، دانش‌آموزان را ثبت‌نام و تشویق به حضور در کلاس‌ها کرد تا اینکه سرانجام آموزش و پرورش مجبور به بازکردن مدرسه شد؛ مدرسه‌ای که با هفتاد نفر دانش‌آموز آغاز به کار کرد و تا پایان سال تعداد دانش‌آموزانش به 500 نفر رسید (نیلچی، 1400).

در زمان حاضر با افتتاح مدارس ابتدایی پسرانه و دخترانه ادیب، حکمت‌نیا، امیرکبیر و پروین اعتصامی، مدرسه راهنمایی دخترانه علامه جعفری، مدرسه راهنمایی پسرانه خیام، دبیرستان دخترانه حکمت و دبیرستان پسرانه خوارزمی زمینة تحصیل دانش‌آموزان در کلیه مقاطع تحصیلی در سپاهان‌شهر فراهم شده است. همچنین در مقطع آموزش عالی، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی در رشته‌های کاردانی و کارشناسی علوم انسانی و فنی و مهندسی، مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی المهدی در رشته‌های کاردانی امور بانکی و حسابداری، مؤسسه آموزش عالی علوم و فناوری سپاهان در رشته‌های کاردانی و کارشناسی فنی و دانشگاه جامع علمی کاربردی سیتی‌سنتر در رشته‌های هنر، سینما، بازیگری، گردشگری و آشپزی مشغول به فعالیت هستند. یک حوزه علمیه نیز برای خواهران دایر شده است. مراکز آموزشی سپاهان‌شهر، پراکندگی تقریباً متناسبی دارند و ساکنان رضایت نسبی دارند (امینی، 1400؛ سهرابی، 1400).

نکته درخور توجه این است که وجود چند دانشگاه غیرانتفاعی در این شهر، یکی از دلایل رونق و توسعه سپاهان‌شهر و جذب جمعیت به این منطقه بود. در این منطقه ابتدا دانشگاه اشرفی اصفهانی تشکیل شد. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، نام آن برگرفته از اولین نامی بود که به منطقه سپاهان‌شهر اطلاق شده بود. پس از آن نیز دانشگاه المهدی و سپاهان در منطقه و دانشگاه سیتی‌سنتر در حاشیه تأسیس شدند. در طرح ابتدایی منطقه سپاهان‌شهر، دانشگاه اشرفی اصفهانی به‌عنوان یک مجموعه آموزشی پیش‌بینی شده بود؛ اما دو دانشگاه بعدی، بدون برنامه قبلی و با توجه به اهمیت سپاهان‌شهر به منطقه آمدند (جعفرپیشه، 1400). بخشی از زمین‌های دانشگاه اشرفی اصفهانی از شهرداری گرفته شد؛ اما دانشگاه المهدی و سپاهان زمین‌های مدنظر خود را از مالکان شخصی خریداری کردند (منتظرالقائم، 1400).

به‌دلیل موقعیت خوب سپاهان‌شهر و نزدیکی به محله‌های ممتاز شهر اصفهان، رفت‌وآمد راحت، قیمت مناسب زمین و امکانات دیگر، دانشگاه‌ها به این منطقه جذب شدند و به دنبال آن، جمعیت‌هایی نظیر هیئت‌های علمی و دانشجویان و خانواده‌هایشان در این منطقه ساکن شدند؛ درنتیجه، این مسئله برای رونق و حتی به تعبیری افزایش جایگاه علمی شهر، مفید و مؤثر بود و حتی باعث اشتغال‌زایی در این شهر شد؛ برای مثال، به دنبال تأسیس دانشگاه‌ها، خوابگا‌ه‌های خودگردان و مشاغلی به وجود آمدند که در ارتباط نزدیک با دانشگاه و دانشجویان هستند؛ بنابراین، پیوند یک محله خوب و ممتاز با دانشگاه‌های خوب ثمرات مثبتی برای سپاهان‌شهر به بار آورد (نیلچی، 1400).

ایجاد این دانشگاه‌ها هرچند خوب است و باعث اعتلا و توسعه منطقه شده است، همزمان به مدیریت خوب و قوی نیازمند است. به‌خصوص دربارة خوابگاه‌های خودگردان اگر این مدیریت اعمال نشود مشکلاتی ایجاد می‌کند و حتی ممکن است امنیت منطقه به خطر بیفتد. همچنین برای رفت‌وآمد دانشجوها و اساتید باید تعداد وسایل حمل‌ونقل عمومی بیشتر و کیفیت آن بهبود یابد (سهرابی، 1400).

- ارائه خدمات مذهبی

منطقه سپاهان‌شهر سه مسجد دارد که یک مسجد در شمال و دو مسجد دیگر در نواحی جنوبی واقع شده‌اند. مسجد صاحب‌الزمان (عج) بزرگ‌ترین مسجد این منطقه است. این مسجد درواقع جزئی از مجموعه فرهنگی مذهبی صاحب‌الزمان (عج) است که با معماری اصیل اسلامی و ایرانی در ضلع جنوب غربی میدان غدیر سپاهان‌شهر واقع شده است. این مجموعه در زمینی به مساحت 6590 متر مربع و با زیربنای 9106 متر مربع ساخته شده و مشتمل بر کاشی‌کاری معرق و ریخته‌ای، مقرنس‌بندی، گچبری، معرق و منبت‌کاری روی چوب است که مجرب‌ترین اساتید اصفهان انجام داده‌اند. همچنین سیستم‌های صوتی، تصویری و نورپردازی پیش‌بینی‌شده در این مجموعه برگرفته از آخرین تکنولوژی‌های روز است.

علاوه بر این، در منطقه سپاهان‌شهر، شعبه‌هایی از دارالقران و مهدالقران دایر شده‌اند که امکانات مناسبی برای اهالی دارند (منتظرالقائم، 1400).

این منطقه به‌دلیل نوبنیادبودن، مانند محلات قدیمی شهر اصفهان تکایایی ندارد و همچنین دسته‌های مذهبی و عزاداری خاص در این منطقه تشکیل نشده‌اند؛ برای مثال، مانند سایر محلات اصفهان، دسته‌های عزاداری منسوب به اقوامی همچون لرها، ترک‌ها و ... در سپاهان‌شهر به چشم نمی‌خورد؛ بنابراین، در بیشتر اوقات و به هنگام برگزاری مراسم مذهبی همچون اعیاد یا عزاداری‌ها، ساکنان سپاهان‌شهر به محلات قدیمی خود بازمی‌گردند؛ ازاین‌رو، هنوز اهالی سپاهان‌شهر نسبت به این منطقه حس تعلق‌خاطر چندانی پیدا نکرده‌اند. در محلات قدیمی افراد با جمع‌شدن در تکایا و حسینیه‌ها، به همدیگر نزدیکتر می‌شدند و سعی در هرچه باشکوه‌تر برگزارشدن مراسم مذهبی برای ارتقای نام محله خود داشتند. همین همکاری اهالی محل را هرچه بیشتر به هم نزدیک می‌کرد. همچنین، این تکایا معمولاً پیر غلام یا شخص مورد اعتماد داشت که اهالی محل را به دور هم جمع می‌کرد یا برای حل مشکل آنها از سایر اهالی محل چاره‌جویی می‌کرد. همین موضوع باعث ایجاد حس تعلق‌خاطر به محله می‌شد؛ اما سپاهان‌شهر به‌عنوان محله‌ای جدید، از چنین مزایایی برخوردار نیست.

عدم وجود هویت مستقل شهری

همان‌طور که اشاره شد، یکی از مواردی که سپاهان‌شهر را با سایر محلات سنتی اصفهان متفاوت کرده است، نبود هویت مستقل و تمایز‌بخش و فرهنگ و آداب‌ورسوم خاص است. موضوعی که شهرهای جدیدی مانند ‌شهر نیز با آن روبه‌رو هستند؛ برای مثال، در ایام عزاداری محرم، دیده می‌شود که هرکدام از محلات اصفهان دسته‌های عزاداری و هیئت‌های مذهبی خود را دارند و در این ایام، مراسم متفاوت و خاصی را برگزار می‌کنند. این نوع مراسم، اهالی محل را به هم نزدیک‌تر می‌کند و در تعامل آشکارتر و منسجم‌تری قرار می‌دهد؛ اما برعکس در سپاهان‌شهر چنین مواردی وجود ندارد و بیشتر مردم برای برگزاری مراسم مذهبی و سنتی به محله زادگاه خود بازمی‌گردند. همچنین ملاحظه می‌شود اقلیت‌های مختلف بعد از مهاجرت به محلات اصفهان، حسینه و مسجد خاص خود را برپا کرده‌اند و این مکان‌ها بعد از گذشت زمان نوعی از فرهنگ و سنت آن منطقه شده است؛ مانند معاودین عراقی که در خیابان زینبیه حسینیه کربلایی‌ها را ایجاد کردند یا در خانه اصفهان که مهاجران دهقی و علویجه، مسجدالمحمود را ساختند و به‌اصطلاح یک پاتوق فرهنگی مذهبی را به وجود آورده‌اند؛ اما در سپاهان‌شهر، گردآمدن اقلیت‌ها و به وجود آوردن یک اجتماع خاص دیده نمی‌شود. هرچند در این محله، مجموعه بزرگ مذهبی صاحب‌الزمان ساخته شده است، هنوز رونق سایر مساجد محلات اصفهان را نیافته است؛ درنتیجه، حس تعلق و تعامل ساکنان سپاهان‌شهر نسبت به سایر محلات بسیار کم و ضعیف است.

همچنین در محلات قدیمی، معمولاً سرای‌ها، کوی‌ها و مکان‌هایی از این قبیل میعادگاه اهالی محل بود. محلات معمولاً متنفذینی داشت که ضمن جمع‌کردن اهالی محل به دور هم، در صورت بروز مشکلی برای یکی از افراد، به کمک سایر اهالی سعی می‌کردند مشکل آن فرد را حل کنند؛ اما چنین موردی در سپاهان‌شهر دیده نمی‌شود.

علت نبود هویت شهری مستقل در سپاهان‌شهر این است که این منطقه یک محله نوبنیاد به شمار می‌رود و برای اینکه هویتی در آن شکل بگیرد باید دسته‌کم یک نسل بگذرد. در زمان حاضر نسلی که در سپاهان‌شهر متولد و بزرگ شده‌اند، هنوز هیچ علقه و تعلق‌خاطری به این محل پیدا نکردند و همچنان پیرو سنن و باورهای پدران و مادران خود هستند (جعفرپیشه، 1400). جمعیتی که در سپاهان‌شهر ساکن شده‌اند از نقاط مختلف شهر اصفهان به این مکان مهاجرت کرده‌اند و اغلب هیچ وابستگی با یکدیگر ندارند؛ برخلاف محلات سنتی اصفهان که اگر دو نسل به عقب بازگردند، نسبت‌های خویشاوندی و قومی فراوانی با یکدیگر دارند. مسئله‌ای که سبب تعامل نزدیک آنها با یکدیگر شده و به نسل‌های بعد منتقل شده است. همچنین در محلات سنتی اصفهان، این نسل قدیمی‌تر و سنتی‌تر است که هنوز مراسم مذهبی و آداب‌ورسوم را زنده نگه داشته است؛ برعکس، سپاهان‌شهر با نسل اغلب جوان و مدرن‌گرایی روبه‌رو است که هنوز نتوانسته‌اند فرهنگ خاصی را شکل دهند. همچنین باید اشاره کرد یکی از سیاست‌های منطقه‌ای سپاهان‌شهر در بدو تأسیس این بود که از جمع‌شدن جمعیت‌های خاص به دور یکدیگر جلوگیری کند و به همین دلیل محل زندگی اصناف و مشاغل گوناگون در سطح شهر پراکنده شد؛ ازاین‌رو، به‌دلیل نبود انجمن‌ها و گروه‌های محلی، تعامل و همکاری اقشار مختلف در این شهر بسیار محدود شده‌اند (جعفرپیشه، 1400؛ حمزه‌نژاد، 1395: 81)؛ با این حال، شکل‌گیری هویت خاص و مستقل منطقه‌ای در سپاهان‌شهر به دور از ذهن نیست و با گذشت زمان میسر خواهد شد.

نتیجه

سپاهان‌شهر یکی از محلات نوبنیاد اصفهان شناخته می‌شود. این محله که عمر آن به کمتر از سه دهه می‌رسد توانسته است جمعیت زیادی از سایر مناطق اصفهان را به سوی خود جذب کند. این محله براساس الگوی نوین شهرسازی و در یکی از نقاط ممتاز شهر اصفهان ساخته شده است و براساس قوانین ساخت‌وساز در این منطقه، ارتفاع ساختمان‌ها از حدی معین بالاتر نرفته که همین مسئله باعث حفظ خط آسمان و زیبایی و تناسب شهر شده است؛ با این حال، این منطقه در نزدیک مراکز نظامی بنا شده که صدای تمرینات و آزمایش‌های نظامی و پرواز هلیکوپترها باعث سلب آسایش اهالی شده است. همچنین در ساخت مراکز تجاری و مناطق مسکونی، الگوی نسبتاً خوبی پیاده نشده است؛ زیرا بیشتر مغازه‌ها و فروشگاه‌های تجاری در یک بلوار متمرکز شده‌اند که همین امر باعث دشواری دسترسی به آنها شده است. همچنین بیشتر خدمات شهری متناسب با جمعیت منطقه توزیع نشده که این امر مشکلاتی برای اهالی به وجود آورده است. در پایان باید اشاره کرد سپاهان‌شهر، هنوز هویت مستقل و متمایز بخش شهری، مانند محلات قدیمی اصفهان پیدا نکرده و همین امر باعث عدم تعامل و نزدیکی اهالی منطقه به یکدیگر شده است؛ به‌طوری‌که معمولاً همسایه‌ها از حال یکدیگر خبر ندارند یا به هنگام برگزاری مراسم مختلف مذهبی به محله سابق خود برمی‌گردند؛ همین امر سبب شده است فرهنگ متمایز و خاصی برای سپاهان‌شهر شکل نگیرد.