مقدمه

اصفهان از دیرباز از شهرهای مهم تجاری و صنعتی ایران و مؤثر در اقتصاد کشور بوده است. این منطقه به دلایل جغرافیایی همچون گذر رودخانۀ زاینده‌رود، واقع شدن در مرکزیت ایران و قرار گرفتن بر سر راه‌های تجاری و محل تلاقی شهرهای پررفت‌وآمد ایران در امور اقتصادی همچون واسطه به صورت مستقیم و غیرمستقیم فعالیت داشته است. در دورۀ پهلوی اول نیز همچنان این امر ادامه یافت. تأسیس کارخانه‌های نساجی متعدد در این شهر گویای امر بود. در دوره پهلوی دوم تأسیس و بهره برداری از کارخانۀ ذوب آهن 1346ه.ش. در منطقۀ زرین شهر- فولادشهر- در اقتصاد و صنعت اصفهان نقش مهم و اثرات متعددی را برجای گذاشت. بهره‌برداری از صنایع فولاد نیاز به کارگران و متخصصین ماهر داشت. در آن دوره، ایران از نظر در اختیار داشتن نیروهای ماهر و متخصص با کمبود شدیدی روبرو بود. علاوه بر این نیروهای کارگری در زمینۀ کارها و مشاغل فنی از مهارت چندانی برخوردار نبودند. لذا نیاز به آموزش و دوره‌های کارورزی برای حل مشکلات، لازم و ضروری بود اقدامات مناسبی صورت پذیرد. از سوی دیگر توسعۀ امور عمرانی در آن دورۀ نیز نیاز به کارگران ماهر صنعتی را در بخش‌های مختلف تولید بارز و مشخص کرد. کادر فنی ماهر می‌بایست خلأ بین کارگران ساده و مهندسین رده بالای کارخانه‌های کشور را رفع می‌کردند. علاوه بر این آموزش افراد با تخصص و مهارت‌های فنی در جامعه در شکل‌گیری مشاغل نوین و صنعتی تأثیرگذار بود. لذا آموزش افراد با مهارت‌های فنی در صدر برنامه‌ها و طرح‌های اجرایی کشور قرار گرفت. تأسیس مراکز آموزشی فنی متناسب با نیازهای کشور در توسعه و عمران در راستای بهره‌برداری از صنایع در دورۀ پهلوی آغاز و افزایش یافت؛ به طوری که در این دوره مراکز مختلف آموزشی همچون آموزش و پرورش، دانشسرای فنی تهران، مرکز تعلیمات فنی حرفه‌ای و غیره با برگزاری کلاس‌هایی به آموزش دانشجویان علاقمند به امور فنی پرداختند. علاوه بر مراکز وابسته به نهادهای آموزش دولتی، برخی از مؤسسات خیریه نیز در دورۀ پهلوی دوم در عرصۀ آموزشی فعالیت‌هایی را در این عرصه آغاز کردند. سازمان شاهنشاهی خدمت اجتماعی[1] از مؤسسات عام‌المنعفه وابسته به نهاد دولت و آموزشگاه خیریه نراقی کاشانی از جمله این مؤسسات به شمار می‌رفت.(ساکما: 2897/220، انصاری، 1391: 427) علاوه براین در نامۀ ریاست آموزشگاه اصفهان، فرانس مولر[2] به دکتر کیانپور، استاندار اصفهان در 16/4/1352دلایل ایجاد آموزشگاه بیان شده است؛ توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور و ایجاد تحصیلات حرفه‌ای، تشویق نوجوانان و گرایش آنان به این مدارس جهت فراگیری مهارت‌های فنی، سازمان با تدارک برنامه‌های در سراسر کشور جهت گسترش تعلیم حرفه‌ای سعی بر آن داشت تا علاقمندان به رایگان در این مراکز به تحصیل بپردازند.(ساکما: 77844/293)

تأسیس آموزشگاه حرفه‌ای رضا پهلوی:

گسترش صنایع تولیدی و سیاست‌های اقتصادی حکومت پهلوی در راستای رسیدن به توسعه لازم کشور، استفاده از نیروی ماشین، ابزار تولید ماشینی، کارگر صنعتی و متخصص را دو چندان کرده بود. با توجه به ورود گسترده صنعت در جوامع وجود کارگر و استادکاران ماهر و آشنا با صنایع جدید و مربیان فنی ضروری و لازم بود.  لذا تأسیس مراکز و آموزشگاه‌های فنی برای آموزش جوانان و نیروی کار فعال می‌توانست این کاستی را جبران کند. سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در ایران جهت رفع این نقیصه به تأمین و تعلیم بخشی از نیروی انسانی در کشور پرداخت.

اولین مرکز آموزش حرفه‌ای وابسته به سازمان مزبور با همکاری وزارت آموزش و پرورش اتریش در سال 1335(2514 یا 2512) در جنوب تهران در زمینی به مساحت 000/40 متر مربع ساخته شد.(ساکما، 1086/275) در سال 1337 آموزشگاه با تأسیسات مدرن و جدید افتتاح شد. در ابتدا رشته‌های لوله‌کشی و تاسیسأت، اتومکانیک، تراش فلزات، درودگری، مدل‌سازی، ریخته‌گری، ابزار‌سازی، فلزکاری، الکترونیک، الکتروتکنیک(برق قوی) و صنایع چاپ آموزش داده می‌شد.(اسناد مجلس: 4733- 217 -110) رشته‌های راه و ساختمان، اتومکانیک، تأسیسات حرارتی، طراحی و نقشه‌کشی، ماشین افزار، ذوب فلزات، آبکاری، آزمایشگاه، صنایع چوب به مرور به رشته‌های تعلیمی در این آموزشگاه  اضافه شد.( نمایشگاه عصر پهلوی، 1355) آموزشگاه تهران تا سال 1355 در بخش‌های تربیت مربی فنی، تربیت تکنسین عالی هنرستان صنعتی و تربیت استادکار فعالیت می‌کرد؛ و 4000 هزار دانشجو از این مرکز فارغ‌التحصیل شدند. سعی بر این بود دانش‌آموزان با تخصص‌های متنوع آشنا و با سپری کردن مراحل متنوع آموزشی وارد بازار کار شوند.

بخشی از کارخانه‌های صنعتی در ایران در اختیار بخش خصوصی بود و کارخانه‌ها و ماشین‌آلات وارده از کشورهای مختلف صنعتی به ایران وارد می‌کردند؛ که از نظر فنی با یکدیگر تفاوت‌های زیادی داشت. لذا کارآموزان باید با نحوۀ کارکردن و مشخصات وسایل وارداتی متعددی آشنا می‌شدند. از سوی دیگر بیش‌‌تر این تجهیزات از کشورهای آلمان، آمریکا، ژاپن و انگلیس به ایران می آمد. لذا از کارشناسان این کشورها برای تأسیس آموزشگاه‌های حرفه‌ای استفاده شد. در ابتدا در نظر بود پس از تکمیل دو مرکز آموزشی در تهران و اصفهان با همکاری دولت اتریش، 4 مرکز آموزش حرفه‌ای دیگر با ظرفیت دو هزار کارآموز در مشهد، شیراز، تبریز و کرمان تأسیس شود و هریک از آموزشگاه‌ها برای آموزش حرفه‌ای خاص در نظر گرفته شود.(انصاری، 1391: 427) سازمان رفته‌رفته با کمک کشورهای پیشرفته صنعتی دنیا، در 8 مرکز استانی، مرکز آموزشی فنی ایجاد کرد. مرکز آموزش فنی حرفه‌ای رضا پهلوی در اصفهان با همکاری آموزش و پرورش اتریش، مرکز صنایع الکترونیک مشهد با همکاری مؤسسه سونی ژاپن، مرکز شیراز با همکاری انستیتو تکنولوژی ماساچوست آمریکا، مرکز کرمانشاه با همکاری مؤسسات فنی انگلیس، مرکز تبریز با مراکز صنعتی کانادا، مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای کرمان با همکاری مراکز صنعتی آلمان فعالیت شروع کردند. پیش‌بینی شده بود هر سال با فارغ‌التحصیلی 000/10 نفر از این آموزشگاه‌ها‌ وارد عرصۀ فعالیت‌های صنعتی و تولید کشور شوند.( نمایشگاه عصر پهلوی، 1355)

در خرداد 1352 و در زمان مهندس رزم‌آرا، معاون سازمان جهت آموزش مربیان آموزشگاه‌ حرفه‌ای رضا پهلوی تهران برای ایجاد مشاوره و راهنمایی هنرآموزان و در راستای توسعۀ برنامه‌های مشاوره و راهنمایی کلاس‌های کارآموزی در آموزشگاه‌ به‌طور گسترده‌ای طرح اجرا شد.

اهداف طرح

-       کارآموزی نظری و عملی مربیان راهنما و مشاور سرپرست برنامه.

-       توسعه و تکمیل اطلاعات مربیان آموزشگاه در مسایل مربوط به آموزش و پرورش. 

-       تدوین برنامه مخصوص جهت جلب داوطلبان به تحصیل در آموزشگاه. 

-       تهیه و تنظیم مجموعه تست مخصوص جهت سنجش استعداد و انتخاب محصلین آموزشگاه. (ساکما: 374/275)

برنامه کارآموزی نظری و عملی مربیان راهنما

تمامی مربیان آموزشگاه با شرکت در برنامه‌های کارآموزی جهت آشنایی با اصول و مبانی راهنمایی و مشاوره شرکت کردند. 8 نفر از بین شرکت‌کنندگان به عنوان مربی انتخاب و هر یک عهده‌دار رسیدگی به وضع 100 نفر از هنرآموزان شدند. یک مربی نیز به عنوان مشاور و سرپرست این برنامه انتخاب شد. جهت تکمیل معلومات و مهارت مربیان راهنما یک دوره 3 ماهه مشتمل بر 24 ساعت تدریس عملی و نظری نیز برگزار شد.(ساکما: 374/275) طرح و اجرای این برنامه در هماهنگی و نظم بیشتر آموزشگاه‌های حرفه‌ای کشور با اهداف سازمان و برنامه‌های پیش بینی شده دولتی برای توسعه و پیشرفت کشور تأثیرگذار بود.

برنامه دروس

هدف اصلی تعلیم و تربیت کارگران نیمه ماهر و ماهر برای ورود به بازار کار بود. در برنامۀ آموزشگاه، شاگردان پس از دورۀ تحصیل راهنمایی، در یک مرحله دو ساله و برای رشته آموزش پایه و در یک مرحله یک‌ساله اضافی در یکی از 80 رشته آموزش تخصصی را فرا می‌گرفتند. علاوه بر این آموزشگاه حرفه‌ای در تهران در سال 1352 دوره‌های شبانه را با پذیرش کارگران شاغل صنایع و کارگاه‌ها با 325 نفر آغاز کرد. در سال 1353 این برنامه‌ها در سایر آموزشگاه‌ها توسعه یافت. بنابر پیش‌بینی، دوره‌های شبانه در سال 53 به 1500 کارآموز رسید. به طور کلی تعداد هنرجویان و کارآموزان در سال 52 در دوره‌های شبانه و روزانه به 1127 نفر و در سال 53 به 3300 نفر رسیدند.( ساکما: 30362/230)

آموزش رشته‌های مختلف صنعتی و فنی برای تربیت افرادی ماهر در رأس امور آموزشگاه‌ها بود. برای گسترش و بهره بردن از تجارب کشورهای توسعه یافته در امر صنعت بنا بر دستور مقام اول کشور به مرور علاوه بر همکاری با کشور اتریش موجبات کار با کشورهای امریکا، کانادا، ژاپن، آلمان، انگلیس نیز فراهم کرد.(ساکما، 1086/275)

با حضور رئیس کمپانی سونی ژاپن در ایران به دستور محمدرضا شاه مقرر شد مذاکراتی با این کمپانی برای آموزش کارگران ایرانی انجام شود. بر این اساس در مشهد آموزشگاه حرفه‌ای با همکاری کمپانی سونی ساخته شد. در دیدار اشرف پهلوی از مشهد، صد هزار متر از اراضی آستان قدس به قیمت 5 میلیون تومان در اختیار سازمان قرار داده شد. در مدت محدودی ساخت و تجهیز آموزشگاه با حضور و همکاری کمپانی ژاپن انجام شد. مربیانی از شرکت سونی به مشهد اعزام و 400 نفر کارآموز مشغول به فراگیری شدند. برخی از آنان در دوره‌های 4 ماهه آموزش دیده و جذب بازار کار در مراکز دولتی و یا آزاد شدند. (انصاری، 1391: 427-429) این فعالیت‌ها در راستای طرح‌های عمرانی کشور بود. سازمان برنامه علاقه داشت مؤسساتی غیرانتفاعی با توجه به برخورداری از امکانات مالی و کادر فنی به اجرای صحیح و سریع این طرح‌ها بپردازند. نظارت و حسابرسی امور مالی سازمان به دلیل حضور مدیر عامل سازمان برنامه، رؤسای مجلسین، رئیس بانک ملی در سمت خزانه‌دار سازمان و تعداد بسیاری از وزرا در هیأت مدیرۀ سازمان، از طرف دیوان عالی محاسبات انجام می‌شد. بنابراین موضوع نظارت دولت از نظر اطمینان از نحوۀ مصرف وجوه به طور کامل تأمین بود. علاوه بر این سازمان به دلیل برخورداری از منابع مالی قادر بود که پس از تمام شدن مرحلۀ ساختمان این مؤسسات، بهره برداری و ادارۀ آن را عهده دار شود و در تأمین منابع مالی آتی سرباری برای دولت نباشد. نظر بر این بود که این نوع سرمایه گذاری‌ها برای ایجاد مراکز با کمک سازمان برنامه انجام شود. ولی هزینۀ بهره‌برداری و ادارۀ آنها از محل درآمدهای اختصاصی مؤسسات غیرانتفاعی و یا بخش خصوصی انجام پذیرد. (انصاری، 1391: 430)

علاوه بر این مقرر بود سه آموزشگاه حرفه‌ای در شیراز، تبریز و کرمان احداث شود. (انصاری، 1391: 427) در شیراز زمینی به مساحت صد هزار متر در کنار جادۀ شهر به فرودگاه از طرف یکی از خیرین شیراز به نام " صاحبدیوانی" به سازمان اهدا شد.(انصاری، 1391: 430) آموزشگاه شیراز با همکاری دانشگاه "ام، آی، تی" بوستون برای رشته‌های الکترونیکی طراحی و دائر شد. مهندس رزم‎آرا سرپرستی و اجرای این طرح را شخصاً عهده‌دار شد. پس از مذاکرات لازم با آن دانشگاه توافقنامۀ برای تأمین خدمات فنی و مشورتی به امضا رسید. طبق نظر کارشناسان طرح‌های ساختمانی تحت سرپرستی مهندس فروغی آغاز گردید. در مورد آموزشگاه‌های حرفه‌ای تبریز و کرمان تصمیم بر این شد که آموزشگاه تبریز با همکاری مؤسسات آلمانی که در این نوع امور تخصص و تجربه داشته باشد، احداث گردد. ولی به علت اعتصابات این دو طرح به کندی پیش می‌رفت و با پیش آمدن انقلاب، کلیه فعالیت‌ها متوقف شد.(انصاری، 1391: 430-431)

با توجه به فعالیت موفق آموزشگاه حرفه‌ای رضا پهلوی در تهران و استقبال نوجوانان برای ادامۀ تحصیل و فراگیری مهارت در این مرکز، سازمان شاهنشاهی در اصفهان اقداماتی را برای تأسیس و راه‌اندازی آموزشگاه به اجرا درآورد. موقعیت اصفهان نیز در این دوره که با ساخت کارخانۀ فولاد و ذوب آهن در مسیر صنعتی شدن و عمران گام برداشت، گویای ضرورت این امر بود. لذا احداث چنین مؤسسۀ آموزشی در اصفهان برای آموزش نیروی متخصص و ماهر و از سوی افزایش نیروی فعال در بازار کار و چرخۀ اقتصادی اصفهان و کشور پررنگ‌تر شد. آموزش رشته‌های مختلف صنعتی و فنی برای تربیت افرادی ماهر در رأس امور آموزشگاه بود.

جهت ورود به امور آموزشی و دستیابی به اهداف آموزشی سازمان، کارگاه‌های با وسایل ابتدایی و معمول در سال‌های اولیه ایجاد و شروع به کار کرد. به مرور ایام کارگاه‌ها تکمیل شد و با همکاری کشور اتریش به تجهیزات مدرن و نوین مجهز شد. فارغ‌التحصیلان و آموزش‌دیدگان از این مراکز در بازار کار با توجه به داشتن مهارت با دستمزدهای مناسب مشغول به کار می‌شدند.(انصاری، 1391: 408)

آموزشگاه حرفه‌ای رضا پهلوی اصفهان

اولین اقدامات سازمان برای تأسیس آموزشگاه حرفه‌ای پهلوی در اصفهان به سال 1344 باز می‌گردد. بر اساس اسناد و مدارک آرشیوی در دسترس از سال 1344 مذاکره و مکاتباتی بین مسئولین سازمان شاهنشاهی در تهران و شعبۀ اصفهان برای ساخت آموزشگاه حرفه‌ای در اصفهان صورت گرفت. مسئولین مربوطه سازمان بر اساس دستور اشرف برای احداث آموزشگاه اصفهان، پیگیری هایی به ویژۀ در رابطه با زمین برای ساخت و ساز آموزشگاه انجام داده بودند. سازمان در نظر داشت زمین آموزشگاه با مشارکت مردمی و از طریق کمک‌های خیرین تهیه شود. یکی از سرشناس‌ترین چهره‌های متمول و خیر اصفهانی در آن دوره، حسین همدانیان بود. در ارتباط مسئولین شهری و سازمان با همدانیان، در سال 1344 قطعه زمینی در حسن آباد- باغ ابریشم- به سازمان اهدا کرد. در بازرسی مسئولین اصفهان از ملک اهدایی و مشاوره با آموزش و پرورش به علت بعد مسافت امکان ایجاد آموزشگاه در این منطقه مورد تأیید قرار نگرفت و عملاً تأسیس مکانی عام المنفعه در این منطقه برای استان اصفهان غیرقابل استفاده بیان شد. آموزشگاه باید در مکانی احداث می‌شد که دسترسی و رفت و آمد به آن به راحتی و آسانی صورت می گرفت. همین امر در جذب علاقمندان به تحصیل در امور فنی و از سوی دیگر از نظر اقتصادی برای دانشجویان و سازمان تأثیرگذار بود. پس از مذاکرات بین مسئولین سازمان و همدانیان مجدد قطعه زمینی در هزار جریب اصفهان در سال 1345 اهدا شد. البته همدانیان در این مورد قصدی مبنی بر اهدای زمین نداشت و بیشتر درصدد بود به تعویض ملک بپردازد. دکتر آشتیانی این اقدام را مناسب ندانسته و حتی بیان کرده بود این کار صورت خوشی نخواهد داشت. لذا از مسئولین اصفهان خواستار پیگیری مسئله و حل آن به بهترین شکل ممکن شد. (ساکما: 77844/293) سرانجام در سال 15/10/1345 قطعۀ زمین هزار جریب از سوی همدانیان برای ساخت آموزشگاه واگذار شد. این زمین نیز سرانجام به درخواست اشرف به سازمان جمعیت زنان اصفهان واگذار شد، تا در آنجا آموزشگاهی احداث نمایند. (ساکما: 77844/293) با این اقدام و تصمیم، مجدداً احداث آموزشگاه حرفه‌ای پهلوی در اصفهان به تعویق افتاد.

در همه حال از سال 1347 اقداماتی جدی برای ساخت آموزشگاه حرفه‌ای در اصفهان آغاز شد. در مکاتبات مسئولین سازمان در اصفهان و تهران، بخشی از زمین‌های دانشگاه اصفهان برای احداث آموزشگاه مدنظر قرار گرفت. نامه‌نگاری‌ها و مکاتبات در سال 3/10/1347 میان مدیر عامل سازمان، دکتر آشتیانی با استاندار اصفهان، همایونفر در سمت رئیس شعبۀ سازمان و با دکتر معتمدی، رئیس دانشگاه اصفهان صورت گرفته بود. آشتیانی درخواست کرده بود نتیجه اقدامات برای واگذاری حدود زمین برای احداث آموزشگاه حرفه ای پهلوی اعلام شود. ( ساکما، 77844/293، مصاحبه شمارۀ 3,5) چنین به نظر می‌رسد، دانشگاه اصفهان و سازمان در مورد زمین و محل آن به توافق رسیده بودند و تنها مسئلۀ باقی مانده، وسعت و حدود زمین اهدایی بود. پس از اعلام موافقت رئیس دانشگاه اصفهان مبنی بر اهدا زمین در تاریخ 16/10/1347 به سازمان اقدامات اولیه برای انتقال زمین به سازمان با حضور نمایندۀ سازمان در اصفهان، آقای گل‌گلاب آغاز شد.( ساکما: 77844/293) زمین اختصاص یافته به مساحت 7 هزار متر مربع بود و این مساحت بیش از تقاضا و درخواست سازمان- 5 هزار متر مربع_ بود. آموزشگاه پس از تأیید نقشه‌های ساختمانی از سوی آموزش و پرورش اتریش- دولت همکار ایران در این طرح- با ظرفیت هزار نفر از سال 1348 ساخت آن آغاز شد.(ساکما: 77844/293) در سال 1350 آموزشگاه به صورت رسمی با حضور اشرف پهلوی و غرس درختی در محوطۀ ساختمان آموزشگاه افتتاح شد.(ساکما: 77844/293، مصاحبه شمارۀ 3)

دستیابی سازمان به اهداف و پیشبرد برنامه‌ها نیازمند مشارکت و همراهی سایر سازمان‌های اجتماعی، اداری، اقتصادی و کمک‌های افراد بود.(ساکما: 77844/293) ایجاد آموزشگاه یا سایر مراکز وابسته به سازمان در هر منطقۀ از ایران با همکاری سایر سازمان‌ها، نهادهای دولتی و مشارکت مردمی به سرانجام می‌رسید. امکاناتی نظیر آب، تلفن و برق توسط مسئولین مربوطه در اختیار شعبات وابسته به سازمان قرار داده می‌شد. برق منطقه‌ای اصفهان متعهد شده بود پس از تعیین اراضی، جهت تأمین برق و روشنایی اقدامات اولیه و لازم را انجام دهد. سازمان آب و فاضلاب نیز موظف بود، آب آشامیدنی آموزشگاه را تأمین سازد. ادارۀ تلفن استان اصفهان نیز انشعاب خطوط تلفن را در منطقۀ مورد نظر فراهم سازد.(ساکما: 77844/293 )

پس از ساخت آموزشگاه و در زمان دیوارکشی از سوی آموزشگاه در 1/12/1351بنا بر مذاکرات بین وزارت کل کار و امور اجتماعی استان اصفهان و وزیر کار و امور اجتماعی، امیر قاسم معینی از تخلف در بنای آموزشگاه و تجاوز به حریم خیابان پاسارگاد اطلاعاتی را ارائه کرد. مبنی بر آنکه حریم خیابان در ابتدا 45 متر بود که از سوی واحد عملیات ساختمانی کارخانۀ ذوب آهن آریامهر در هنگام احداث دیوار، حریم خیابان مورد تعرض واقع شده و بدون توجه به اخطار شهرداری و برخلاف جواز شهرداری، دیوار آموزشگاه در بر 30 متری ساختمان بنا شد. در حالی‌که سایر ساختمان‌ها از جمله وزارت و سازمان‌های آب و فاضلاب و برق و غیره عرض خیابان پاسارگاد را رعایت نموده و در بر 45 متری دیوار کشیده بودند. در زمان احداث بنا بر فوریت تخریب اقدام و عملی صورت نگرفت. اما با توجه به طرح جامع شهر اصفهان و لزوم آسفالت خیابان، دیوار آموزشگاه می‌بایست در ردیف دیوارهای دیگر واقع شود. لذا از صندوق کارآموزی درخواست شده بود، دیوار را به 45 متری خیابان عقب برند. (ساکما: 77844/293) این اقدام سرانجام پس از مکاتبات بسیار از سوی مسئولین آموزشگاه مورد تأیید قرار گرفت و دیوارکشی آموزشگاه مجدد انجام گرفت.(مصاحبه شماره 5) آنچه که در این جا حایز اهمیت است حضور فعال نهادها و سازمان‌های دولتی در ساماندهی و ساخت و سازهای آموزشگاه حرفه‌ای اصفهان است. در این دوره برای اتمام هر چه سریع‌تر آموزشگاه و کاهش بار هزینه‌های مالی سازمان با مکاتبه با نهادهای مختلف سعی بر انجام امور داشته است.

کمک‌ها و همکاری‌ها پس از ساخت و افتتاح آموزشگاه ادامه یافت. در تیرماه 1352 فرانس مولر از استانداری اصفهان درخواست نموده جهت تعلیم هنرجویان کارگاه اتوماتیک آموزشگاه به صورت عملی و افزایش سطح کارآیی و مهارت آنان در تعمیر انواع اتومبیل، یک دستگاه اتوبوس از رده خارج را از شرکت واحد اتوبوسرانی اصفهان و چند دستگاه جیب یا کامیون یا وانت مستعمل از ارتش اصفهان به آموزشگاه هدیه دهند.( ساکما: 77844/ 293) اهدای این وسایل علاوه بر تجهیز آموزشگاه در مهارت آموزی هنرجویان مؤثر بود و در کارآیی، کیفیت و ارتقاء واحدهای تولیدی و سازمان‌های فنی و تعمیراتی اصفهان در آیندۀ اثرگذار بود.

در ماه‌های پایانی اتمام ساختمان آموزشگاه اقدامات برای پذیرش دانش‌آموزان آغاز شد. در روزنامه‌ها و رسانه‌های جمعی و به صورت گسترده در مدارس و دبیرستان‌ها شرایط پذیرش و معرفی آموزشگاه بیان شده بود. البته برخی از محصلان نیز از طریق دوستان و آشنایان از وجود آموزشگاه مطلع شده بودند و برای ثبت‌نام به آنجا مراجعه می‌کردند. (مصاحبه شماره 1) علاقمندان به تحصیل در آموزشگاه با داشتن مدرک سیکل می‌توانستند در آموزشگاه ثبت نام کنند. آنان به مدت دو سال در آموزشگاه دوره‌های فنی را فرا می‌گرفتند. در پایان دوره، مدرک مهارت حرفه‌ای، معادل کارگر ماهر دریافت می‌کردند. سرفصل‌های دروس نیز از سوی سازمان و کشور همکار تعیین می‌شد(مصاحبه شمارۀ 4). البته برخی از دانش‌آموزان نیز با مدرک هشتم ثبت نام می‌کردند. از دیگر شرایط پذیرش داوطلبان، قبولی در امتحان هوش بود و ثبت نام قبول‌شدگان کاملاً رایگان بود.(مصاحبه شماره 1). آموزشگاه پهلوی از امتیازات زیادی در آن دوره برخوردار بود به ویژه برای کسانی که تمایل داشتند علاوه بر تحصیل به سرعت وارد بازار کار شوند و در امور مالی و اقتصادی خانوادۀ همکاری کنند. اولین دوره از کلاس‌های آموزشگاه از سال52-1351 آغاز شد. در این دوره بیش‌ترین تعداد دانش‌آموزان از اصفهان بودند اما در سال‌های بعد، از شهرها و روستاهای اطراف نیز برخی برای تحصیل در این مدرسه ثبت نام کردند. برخی از دانش آموزان از طبقات محروم و کم درآمد جامعه بودند. لذا مجبور به ترک آموزشگاه می‌شدند. در سال‌های اولیۀ تأسیس آموزش، ریاست آموزشگاه برعهدۀ فرانس مولر اتریشی بود که به همراه همسرش در منصب مددکار اجتماعی آموزشگاه به ادارۀ آموزشگاه بر اساس اساسنامۀ مورد توافق سازمان و آموزش و پرورش اتریش می‌پرداختند. در این دوره تعدادی از دانش آموزان از ادامۀ تحصیل انصراف داده بودند. پس از اطلاع مولر از این امر، او درصدد برآمد به نحوی از ادامۀ این روند جلوگیری نماید و آنان را مجدد به آموزشگاه بازگرداند. در پرس و جو و بازبینی پرونده‌های ثبت نامی تا حدودی از مشکلات آنان آگاه شده بود. لذا با حضور و گفتگو با خانواده‌ها، رضایت آن‌ها را مبنی بر ادامۀ تحصیل فرزندانشان به دست آورده بود. یکی از این دانش‌آموزان در روستاهای اطراف اصفهان- اطراف زینبیه فعلی-  ساکن بود. مولر با توجه به هوش، استعداد و علاقۀ دانش‌آموز موفق شد رضایت خانواده‌اش را برای ادامۀ تحصیل در آموزشگاه به دست آورد. او با اسکان در آموزشگاه توانست از فرصت تحصیل بهره ببرد. البته دانش‌آموزانی که امکان اسکان در آموزشگاه را به دست می‌آوردند، مسئولیت‌های هر چند کوچک همچون سرکشی به شوفاژخانه، اتاق تهویه، کمک در نظافت آموزشگاه و غیره را برعهده داشتند.( مصاحبه شماره 1, 5) فرانس مولر در دوران ریاست آموزشگاه سعی بر آن داشت با اشراف بر تمامی مسائل آموزشگاه، مشکلات را حل کند و همین امر سبب شده بود، در میان کارمندان و دانش آموزان محبوبیتی ویژه‌ای به دست آورد. علاوه بر این نظارت‌های دقیق او و همکاری کارمندان در ادارۀ آموزشگاه و جلب نظر مؤسسات تولیدی برای استخدام فارغ التحصیلان این آموزشگاه و یا انتخاب این مکان برای کارآموزان کارخانه‌های تولیدی اصفهان تأثیرگذار بود.(مصاحبۀ شمارۀ 2)

از دیگر اقداماتی که مولر برای دانش‌آموزان آموزشگاه انجام داد، ایجاد کلاس‌های ورزشی بود. در همان سال اول تأسیس آموزشگاه، برخی از دانش‌آموزان بعد از پایان کلاس‌ها برای ورزش به باشگاه‌های اصفهان از جمله باغ تختی می‌رفتند. اطلاع مولر از این امر سبب شد، با تشکیل کلاس‌های متعدد ورزشی همچون کشتی، والیبال، فوتبال و غیره از حضور دانش‌آموزان در باشگاه‌های ورزشی سطح شهر ممانعت کند.(مصاحبه شماره 1) البته لازم به ذکر است کلاس‌های ورزشی به صورت تخصصی و تیمی- تیم فوتبال، والیبال، بسکتبال و غیره- در سال‌های بعد در آموزشگاه‌های سراسر کشور تشکیل شد و به مناسبت‌های مختلف همچون سالروز تولد ولیعهد و محمدرضا شاه و جشن‌های دو هزار و پانصد ساله مسابقات ورزشی داخلی و بین استانی بین آموزشگاه‌ها برگزار می‌شد. در سال تحصیلی 54-53 بین آموزشگاه شیراز و اصفهان به مناسبت مسابقات ورزشی در رشته‌های مختلف همچون والیبال، بسکتبال، دو میدانی، شطرنج، فوتبال و غیره برگزار شد. این مسابقات بین رشته‌های مختلف آموزشگاه و شرکت کنندگان از تیم‌های دختر و پسر دو آموزشگاه بودند.( ساکما: 2401/25/311، پیوست شماره 1, 3) تنوع رشته‌های تحصیلی در ثبت نام  دختران در آموزشگاه مؤثر بود و آنان را برای ورود به بازار کار و فراگیری مهارت‌های شغلی مهیا می‌کرد. دختران نیز در رشته‌های مختلف آموزشگاه ثبت نام می‌کردند و با پسران در کلاس‌های تئوری و عملی شرکت می‌کردند( مصاحبه شماره 7، 6، 1، پیوست شماره 2). آموزشگاه با کلاس‌های وسیع، از امکانات و تجهیزات مناسبی برخوردار بود. تجهیزات فنی به صورت مجزا و منظم با آرم کشور اتریش در کلاس‌های مربوطه چیده شده بود. هر یک از دانش‌آموزان در زمان کلاس‌های عملی از دستگاهی مجزا استفاده می‌کرد و با روش کار آشنا می‌شد(مصاحبۀ شماۀ 2, 6). امروزه دیگر از این تجهیزات به دلیل ورود دستگاههای جدید استفاده نمی‌شود و تعدادی از دستگاه در انبار آموزشگاه همچنان وجود دارد. (مصاحبۀ شماره 3, 6)        

کلا‌س‌های درس از ساعت هشت صبح تا چهار بعدازظهر ادامه داشت. ناهار دانش‌آموزان در رستوران آموزشگاه تهیه می‌شد و رایگان به همۀ دانش‌آموزان و حتی مربیان و کارمندان داده می‌شد. سهمیه ناهار دانش آموزان در طول تحصیل همیشه برقرار بود حتی زمانی که دورۀ تحصیل با ماه رمضان مصادف بود، سهمیه به صورت بهای ناهار در پایان ماه مبارک رمضان به مبلغ 45 تومان به همۀ دانش آموزان پرداخت شد.(مصاحبه شماره  1, 5)

دانش آموزان مسیر رفت و برگشت از مسیر سی و سه پل تا آموزشگاه را از سرویس آموزشگاه استفاده می‌کردند. دوران تعطیلات تابستانه نیز یک‌ماه بود و پس از آن مجدد سال تحصیلی آغاز می‌شد. دانش‌آموزان پس از یک‌سال تحصیل دوره‌های کارآموزی را در کارخانه‌ها و کارگاه‌های معرفی شده از سوی آموزشگاه سپری می‌کردند. این دوره‌ها سبب می‌شد آنان علاوه بر آشنایی با اصول کار، آموزش‌ها و تجارب خود را به آزمایش گذارند و همین امر سبب اعتماد به نفس آنان در کار و معرفی آموزشگاه و دانش آموختگان این مرکز به مردم و مراکز صنعتی و تولیدی می‌شد. به طوری که کارخانه ذوب آهن در سال‌های بعدی کارگران رده پائین و بالای خود را به این مرکز برای آموزش بیش‌تر و فراگیری اصول کار به آموزشگاه معرفی می‌کرد. بسیاری از کارآموزان در ذوب آهن پس از فارغ التحصیلی در این کارخانه مشغول می‌شدند.(مصاحبه شماره 2، 1) همانگونه که قبلاً ذکر شده بود این اقدامات سبب می‌شد نیاز کارخانه‌ها و مراکز صنعتی و تولیدی نه تنها در اصفهان بلکه در سراسر کشور تا حدودی تأمین و رفع گردد. 

 مربیان و معلمان آموزشگاه ایرانی و خارجی بودند. اولین رئیس آموزشگاه که از دورۀ ساخت آموزشگاه بر امور نظارت داشت، فرانس مولر اتریشی به همراه همسرش در اصفهان اقامت گزید. بخشی از مربیان از میان افرادی انتخاب شده بودند که تجربه و مهارت بسیار در رشته‌های فنی داشتند.(مصاحبه شمارۀ 2) چنین به نظر می‌رسد روند استخدام کارمندان ایرانی پس از دو الی سه سال فعالیت اروپائیان در آموزشگاه‌ها با شتاب بیش‌تری انجام شد. به طوری که از سال 1356 به بعد مدیریت آموزشگاه اصفهان را دکتر مهدی مؤیدی[3] برعهده گرفت. معاونت آموزشگاه نیز در اختیار دکتر مهدی خجسته بود. البته معاونت آموزشگاه اصفهان از همان ابتدای تأسیس در اختیار  ایرانیان بود. مهدی بنی هاشمی در سمت معاون آموزشگاه، در زمان تأسیس آموزشگاه به درخواست مولر از تهران عازم اصفهان شد و در ادارۀ آموزشگاه همکاری داشت.(مصاحبه شمارۀ 2، 5). این تغییرات بر اساس توافقات منعقد شده از زمان تاسیس، سال 1347 به بعد انجام می‌شد. بر اساس مفاد تعهدنامه مقرر بود متخصصین آلمانی با آموزش‌های لازم به همکاران ایرانی  شرایط را برای جایگزینی متخصصین آلمانی فراهم سازند.(اسناد معاهدات، 1369: 334) تمامی معلمان و مربیان پس از استخدام در آموزشگاه، برای آشنایی با فناوری‌ها و کسب تجربه بیش‌تر و به روز شدن علم، هر دو سال یک بار به مدت 6 ماه به کشور آلمان و اتریش اعزام می شدند. دانش‌آموزان نیز می‌توانستند با کسب شرایط لازم از این امتیاز استفاده نمایند. همین امر سبب می شد آنان با علاقۀ بیشتری به تحصیل بپردازند. دانش آموزان برای حضور در کشورهای اروپایی طرف قرارداد آموزشگاه، می بایست در کلاس‌های زبان خارجی شرکت کنند. معلمان نیز دوره‌های را می‌گذراندند. به طور مثال مهندس مهدی خجسته به دلیل آشنایی با زبان آلمانی، دواطلبانه دوره‌های را برای آموزش معلمان ایجاد کرده بود.(مصاحبۀ شماره 2، 1، 4, 7)

حضور ایرانیان برای کارآموزی در کشورهای طرف قرارداد سازمان بر اساس معاهدات و موافقتنامه های منعقده بین ایران و کشورهای مزبور شکل گرفت. از دورۀ پهلوی اول روابط ایران با کشورهای توسعۀ یافتۀ جهان در ابعاد مختلف همچون روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری، آموزشی و غیره گسترش یافت. از این دوران به بعد حکومت ایران سعی بر آن داشت با کمک این کشورها در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گیرد. به این منظور قراردادهای متعددی با کشورهای همچون ژاپن، آمریکا، انگلیس، آلمان و اتریش منعقد گردید. در میان کشورهای نام برده، روابط ایران با آلمان از دورۀ جنگ جهانی اول متفاوت با سایر کشورها بود. همین امر سبب شده بود در بسیاری از موارد به ویژه از سوی ایران روابط دوستانه و همکاری‌های چند جانبه صورت پذیرفت. این ارتباط در دوره حاکمیت پهلوی بر ایران همچنان ادامه یافت و نتایج متفاوت و متضادی در برداشت. از دورۀ پهلوی اول بخشی از ارتباطات در امور آموزشی و علمی تعریف شد و سبب ورود متخصصانی آلمانی برای فعالیت در ایران شد. این رویداد در سال‌های اولیۀ حکومت پهلوی دوم نیز ادامه یافت و سبب ورود متخصصان درمانی به ایران و در سال‌های بعد در زمینۀ آموزش فنی و صنعتی گسترش یافت.

از سال 1333 تا 1354 قراردادهای مختلفی از جمله در امور آموزش و تعلیم فنی بین دولت آلمان و ایران منعقد شد. بر اساس مفاد و شرایط قراردادهای فنی منعقده بین دو کشور و از سوی دیگر ارتباط سازمان شاهنشاهی با کشور آلمان برای بهره‌گیری از تجارب و موفقیت‌های آنان در زمینۀ آموزش فنی حرفه ای، چنین به نظر می‌رسد بسیاری از مفاد قرارادادهای همکاری آلمان و ایران برگرفته از قرادادهای دولت ایران و آلمان در زمینۀ امور آموزشی بوده است.

از دیگر امتیازات فعالیت در آموزشگاه های حرفه‌ای به ویژه برای افراد تحصیل‌کرده، حقوق و مزایای دریافتی بود. مهندسین ایرانی با توجۀ به مدرک لیسانس و با رتبۀ درجه دو در ابتدای استخدام، ماهیانۀ 6800 هزار تومان حقوق دریافت می‌کردند. علاوه بر این برای رفت و آمد نیز ماشین و راننده در اختیار داشتند و در صورت عدم استفاده از این امتیاز، مبلغ آن را دریافت می‌کردند. میزان حقوق دریافتی بر حسب سمت، سنوات کاری و دوره‌های سپری شده افزایش می‌یافت. (مصاحبه شماره 5, 4) در سال‌های اولیۀ تأسیس آموزشگاه به دلیل استخدام نیروهای اروپای و حضور آنان با خانواده در ایران، نیاز به محل اقامت در مجاورت آموزشگاه‌ لازم و ضروری بود، لذا سعی بر آن بود در همان محدوده، خانه‌های برای اسکان کارمندان ساخته شود. در اصفهان منازل روبروی آموزشگاه احداث شد و علاوه بر اسکان کارمندان خارجی، کارمندان ایرانی نیز امکان استفاده از این منازل را داشتند. این منازل پس از انقلاب اسلامی از سوی وزارت آموزش و پرورش مصادره شد.(مصاحبه شمارۀ 6)

نتیجه

شکل‌گیری مراکز آموزش علمی و فنی در ایران از دورۀ پهلوی آغاز شد و به مرور زمان با بهره‌گیری از متخصصین و ایجاد ارتباط با کشورهای صنعتی دنیا این نهادهای علمی در کشور توسعه یافت. تأسیس آموزشگاه‌های حرفه ای توسط سازمان شاهنشاهی در شهرهای بزرگ و مهم ایران هم‌چون مشهد، تبریز، شیراز، تهران، اصفهان و غیره با همکاری کشورهای اروپایی و پیشرفته در گسترش این نهادها در ایران تأثیرگذار بود. موقعیت اقتصادی و صنعتی اصفهان به ویژه پس از احداث مجتمع ذوب آهن نیاز به متخصصین و کارگران ماهر را در این منطقه آشکار و ضروری ساخت. آموزشگاه حرفه‎ای اصفهان از دوران فعالیت تاکنون بخشی از نیازهای مراکز صنعتی و جامعۀ اصفهان را برطرف ساخته است. آموزش‌های عملی و مهارت‌های تخصصی در این آموزشگاه در اشتغال جوانان تأثیرگذار بود و بسیاری از فارغ‌التحصیلان توانستند پس از اتمام دوران تحصیل با رشته‌های مرتبط به تحصیل مشغول به کار شوند و یا آن‌که در بازار کار موقعیت مناسب شغلی به دست آوردند. 

پیوست‌ها

موضوع: تیم والبیال آموزشگاه حرفه ای رضا پهلوی اصفهان.

پیوست شماره 1منبع: ساکما 3/477

موضوع: مراسم آزمون داوطلبان آموزشگاه حرفه ای و حضور دختران در کلاس‌های آموزشگاه حرفه‌ای.

پیوست شماره 2، منبع: ساکما 2/497, 3/492

موضوع: رژه هنرجویان آموزشگاه حرفه‌ای اصفهان

پیوست شماره 3، منبع: ساکما 3/492