Document Type : Original Article
Authors
MA in Archival Studies, Al-Zahra University, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
آنچه از «تاربخ شفاهی» به‌طور کلی و در سطح عموم از ذهن‌ها می‌گذرد، خاطرات ثبت‌شدة افرادی است که دربارة وقایع زندگی خود یا وقایعی سخن می‌گویند که شاهد آن بوده‌اند؛ اما ازنظر تاریخ‌نگاران، تاریخ شفاهی یکی از روش‌های جدید ثبت رویدادهای تاریخی در قرن بیستم است که راهی پر فراز و نشیب را برای تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک روش آکادمیک طی کرده و به‌طور چشمگیری در علوم انسانی استفاده شده است (همراز و مقدم چرکاری، 1395: 156)؛ البته در زمان حاضر تاریخ شفاهی علاوه بر علوم انسانی در سایر علوم نیز به‌عنوان یکی از ابزارهای پژوهش کاربرد دارد.
یکی از راه‌های کاربردی‌ترکردن تاریخ شفاهی این است که دانش ضمنی ازطریق تاریخ شفاهی به دانش صریح، تبدیل و موجب دسترسی به ابزارهای مرتبط با تصمیم‌گیری شود. اگر از این دیدگاه به تاریخ شفاهی و خروجی‌های حاصل از آن نگاه شود، متون علمی و دانش‌گستر بسیاری تولید می‌شوند و در زمره آثار مرجع در دسترس پژوهشگران قرار می‌گیرد (صالحی، 1400 :35).
پذیرفتن تاریخ شفاهی به‌عنوان یکی از روش‌های تاریخ‌نگاری و ابزار پژوهشی موضوع جدیدی نیست. آنچه امروز دربارة تاریخ شفاهی بحث‌برانگیز است، سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی است. تولید تاریخ شفاهی به انجام مصاحبه ختم نمی‌شود. تاریخ شفاهی زمانی کارآمد است که در پژوهش‌های تاریخی و پژوهش‌های کاربردی به‌طور مؤثر به کار گرفته شود. اگر تاریخ شفاهی یکی از انواع اسناد آرشیوی در نظر گرفته شود، ویژگی‌های خاص آن موجب می‌شود آرشیویست‌ها در این مسئله تأمل کنند که این نوع سند به روشی متمایز از سایر اسناد برای تنظیم، توصیف، اطلاع‌رسانی و دسترس‌پذیری نیاز دارد. علاوه بر این، در عصر رقمی، دانشی را نمی‌توان یافت که تأثیرگرفته از فناوری‌های جدید نباشد و توانسته باشد بدون همگام‌کردن خود با فناوری‌های نوین بازدهی مؤثری داشته باشد. انقلاب رقمی (دیجیتال) زمانی وعده خود به تاریخ شفاهی را به‌طور کامل تحقق می‌بخشد که از فناوری‌های رقمی برای تغییر شیوه‌های سازماندهی، دسترسی، استفاده و حفظ تاریخ شفاهی به‌عنوان یک بسته اطلاعاتی استفاده شود (Boyd, 2012: 286). رسانه‌های جدید و شبکه گستردۀ جهانی وب، این امکان را به وجود آورده‌اند که تاریخ شفاهی بتواند به‌طور صعودی، دامنۀ تحول خود در زمینه‌های سازماندهی، اطلاع‌رسانی، امنیت و دسترسی را گسترش دهد.
امروزه پژوهشگران ازطریق وب و با متصل‌شدن به آرشیوهای رقمی سازمان خود می‌توانند به آسانی به مصاحبه‌های تاریخ شفاهی و اطلاعاتی دربارة منابع جدید حاصل از آن دست یابند؛ اما مسئله این است که اگر پژوهشگر یا کاربر در جستجوی اطلاعات خاصی از یک مصاحبه باشد چگونه می‌تواند بدون از دست دادن زمان، به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابد. فرض کنید پژوهشگری در یک مجموعه مصاحبۀ 50 ساعتی با یکی از رزمندگان دوران دفاع مقدس، در جستجوی گفتگوی خاصی از ایشان دربارۀ یکی از عملیات‌ها باشد، پژوهشگر چگونه می‌تواند در حداقل زمان ممکن، به این بخش از مصاحبه دست یابد یا یک محقق حوزۀ علوم پرشکی را در نظر بگیرید که برای تکمیل تحقیقات خود دربارة بیمارستان‌های صحرایی هشت سال دفاع مقدس، در جستجوی مصاحبه‌هایی با پزشکان آن دوران باشد، چگونه می‌تواند به اینکه در این خصوص، مصاحبه‌های تاریخ شفاهی انجام شده است یا خیر پی ببرد. به‌طور کلی در مراکز اسنادی که در حوزۀ تولید تاریخ شفاهی فعالیت دارند، بین مصاحبه‌های انجام‌شده، مصاحبه‌هایی با زمان‌های طولانی وجود دارند که به چندین ساعت می‌رسند. پژوهشگر برای یافتن اطلاعاتی که در نظر دارد از این مصاحبه به دست آورد، چگونه می‌تواند با صرف حداقل زمان، اطلاعات مدنظر خود را در این 20 ساعت ثبت‌شده جستجو کند.
بوید[1] (2013) طراح برنامه همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی، در مقالۀ خود با عنوان «OHMS: افزایش دسترسی به تاریخ شفاهی به‌صورت رایگان» اشاره می‌کند از زمان استقراریافتن آرشیوهای رقمی و شبکه‌ای، تاریخ شفاهی به‌عنوان منبعی برای مستندنگاری تاریخی و فرهنگی توسط پژوهشگران دانشگاهی و غیردانشگاهی توسعه یافته است. با وجود این، هنوز از آن به درستی استفاده نمی‌شود؛ زیرا تاریخ شفاهی منبع پیچیده و پرزحمتی، حتی برای استفاده در محیط آنلاین است (Boyd, 2013: 95).
او در مقالۀ دیگری با عنوان «دستیابی به وعده تاریخ شفاهی در عصر رقمی» می‌گوید اگر مجموعه دیجیتالی به‌صورت آنلاین قرار داده شود و رابط کاربری برای دسترسی به مصاحبهها قابلیت استفاده نداشته باشد، مسئول مخزن ممکن است مخاطبان بالقوۀ این منابع آرشیوی را افزایش داده باشد؛ اما ازنظر عملکرد، این نوع دسترسی بیشتر شبیه مدل دسترسی به جعبه‌های نوار و مجموعه‌ای از رونوشت‌های چاپ شده است (Boyd, 2012: 296). اولین نسخه (OHMS) پلی را بین رونوشت‌ها و مصاحبه‌های صوتی یا تصویری ایجاد کرد تا دسترسی به این مصاحبهها مفیدتر شود. وقتی یک مجموعۀ تاریخ شفاهی رونویسی می‌شود، اگر متن قابلیت جستجو داشته باشد، به‌طور چشمگیری کارایی کاربران مجموعه‌های تاریخ شفاهی را افزایش می‌دهد. با این حال هنوز بیشتر بسترهای آرشیوی درون‌خطی از کاربران می‌خواهند برای یافتن اطلاعات مدنظر خود، گزینه مورد جستجو را به‌طور دستی در مصاحبه صوتی یا تصویری پیدا کنند (Boyd, 2013: 96-97).
پژوهشگران این مقاله در نظر دارند برنامۀ همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی را به‌عنوان برنامه‌ای مفید و مؤثر در توسعۀ تاریخ شفاهی و به‌کارگیری آن، معرفی و بومی‌سازی آن را برای همگام‌سازی منابع تاریخ شفاهی در ایران پیشنهاد کنند. این برنامه برای همه منابع تاریخ شفاهی می‌تواند استفاده شود؛ اما با توجه به اینکه بیشترین منابع تاریخ شفاهی تولیدشده در ایران مربوط به حوزۀ دفاع مقدس است، ضرورت همگام‌سازی این گروه از منابع تاریخ شفاهی دیگر، بیشتر احساس می‌شود؛ ازاین‌رو، تأکید پژوهش بر اهمیت همگام‌سازی منابع تاریخ شفاهی دفاع مقدس است.
همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS)[2]
همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS) یک برنامۀ مبتنی بر وب[3] است که ابتدا توسط مرکز تاریخ شفاهی لویی بی. نان[4] کتابخانۀ دانشگاه کنتاکی[5] در سال 2008 طراحی و ایجاد شد تا ازطریق کتابخانۀ دیجیتال کنتاکی استفاده شود. در سال 2011 مرکز تاریخ شفاهی لویی بی. نان از مؤسسۀ خدمات موزه و کتابخانه (IMLS)[6] کمک مالی دریافت کرد تا سیستم را به‌صورت منبع باز[7] و برای استفادۀ رایگان ارائه کند (OHMS Website, 2021). این برنامه برای بهبود شیوۀ دسترسی به مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، به‌صورت ارائۀ مصاحبۀ صوتی یا تصویری همراه با رونوشت یا نمایۀ مصاحبه و اتصال کاربر به یک لحظۀ خاص در مصاحبه، ازطریق مرور یا جستجوی کلیدواژه‌ای طراحی شده است (Braeden, Holmes & Kroh, 2016: 134).
ترنر[8] (2017) در مقاله‌ای با عنوان «ایجاد تاریخ: مطالعۀ موردی ایجاد دسترسی بیشتر به تاریخ شفاهی در عصر دیجیتال»، چگونگی ایجاد کتابخانۀ رقمی دانشکدۀ حقوق دانشگاه ویسکانسین[9] را بررسی کرده که با همکاری دانشگاه کنتاکی و برنامه تاریخ شفاهی دانشگاه ویسکانسین شکل گرفته است. او در این مقاله از OHMS به‌عنوان ابزاری قدرتمند یاد می‌کند که به محققان اجازه می‌دهد به سرعت بخش‌های مرتبط به یک مصاحبة تاریخ شفاهی را پیدا کنند و در زمان مورد نیاز برای مرور تمام مصاحبه صرفه‌جویی کنند. ترنر در این مقاله خاطر نشان می‌کند OHMS همچنین به آرشیویست‌ها و کتابداران اجازه می‌دهد با ایجاد فراداده‌های مهم، محتوا و پیشینۀ هر تاریخ شفاهی را به‌صورت منحصربه‌فرد فراهم کنند (Turner, 2017: 48).
بریدن[10]، هولمز[11] و کرو[12] (2016) در بخش اول مقالۀ خود با عنوان «فراتر از تاریخ شفاهی: استفاده از همگام‌ساز فراداده تاریخ شفاهی OHMS برای افزایش دسترسی به مجموعه‌های دیداری شنیداری»، مخاطب را با برنامۀ OHMS آشنا می‌کنند. در بخش دوم با مطالعۀ موردی استفاده از OHMS در دانشگاه جورجیا[13] دربارة چالش‌های دسترسی به مجموعه فیلم‌های آرشیوی خانگی و تفاوت بین مدیریت مجموعه و توصیف محتوا بحث می‌کنند. در بخش سوم، یک مطالعة موردی از دانشگاه دوک[14] ارائه می‌دهند و دو روش مذکور را برای دورزدن برخی دشواری‌های برنامۀ OHMS در ایجاد توصیفی شرح می‌دهند که بتوان آن را در XML (OHMS) پیاده کرد (Braeden, Holmes & Kroh, 2016: 133).
بِکِر[15] و پاسل[16] (2015) در مقاله‌ای با عنوان «اتصال مرزهای تاریخی و رقمی: افزایش دسترسی به مجموعه تاریخ شفاهی شهرستان لاته[17] با استفاده از OHMS (همگام‌ساز فراداده تاریخ شفاهی) و Isotope»، نحوۀ ایجاد مجموعه تاریخ شفاهی رقمی از مجموعه مصاحبه‌های صوتی در قالب MP3 را بررسی می‌کنند که از طرف یک جامعۀ محلی تاریخی در سال 1970 به کتابخانۀ دانشگاه آیداهو[18] اهدا شده بود. در این مقاله، چگونگی ایجاد زیرساخت برای ورود فراداده‌ها، سفارشی‌کردن رابط کاربری و ارائۀ یک رابط کاربری جذاب با سطح دسترسی بیشتر و افزایش نقاط دسترسی در مصاحبه‌های صوتی، با استفاده از OHMS بحث می‌شود. همچنین دربارۀ کاربرد و چگونگی استفاده از Isotope برای طرح‌بندی کتابخانه به‌عنوان نقطه اصلی دسترسی به مجموعه، مطالبی ارائه شده است (Becker & Passehl, 2015).
بوید، فرانهایمر[19] و دیکسون[20] (2015) در مقاله‌ای با عنوان «نمایه‌سازی به‌عنوان پژوهش تاریخ شفاهی: استفاده از OHMS برای "نوشتن تاریخ" در کلاس نگارش» در یک مطالعۀ موردی، OHMS را به‌عنوان ابزار آموزشی برای افزایش تعامل دانشجویان با تاریخ شفاهی در کلاس درس بررسی می‌کنند. این مطالعه با همکاری بین مرکز تاریخ شفاهی لویی. بی. نان در دانشگاه کنتاکی و استاد دانشگاه کنتاکی در کلاس درس انجام شده است. این مطالعه، یک مدل یادگیری تجربی نوآورانه برای مشارکت دانشجویان کارشناسی در تفکر انتقادی و پژوهشی تاریخ شفاهی ارائه می‌دهد (Boyd, Fernheimer& Dixon, 2015: 352).
برنامه همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی با توجه به ماهیت وجودی‌اش، امکانات و ویژگی‌هایی دارد مانند:
تصویر 1: مراحل ورود فراداده‌ها در برنامۀ OHMS
برنامۀ کاربردی[23] (OHMS) که در زمان حاضر به‌صورت منبع باز و مبتنی بر وب در وب‌سایت دانشگاه کنتاکی در دسترس است، همان همگام‌ساز است که مانند یک سامانۀ پشتیبان به آرشیویست کمک می‌کند تا مصاحبهها را پردازش کند و نمایشگر OHMS همان رابط کاربری است که برای کاربر نهایی قابلیت مشاهده و دسترسی دارد. آرشیویست یا هر شخصی که کار پردازش مصاحبهها را انجام می‌دهد، وارد برنامه می‌شود تا فراداده‌هایی را برای یک مصاحبه ایجاد کند. پس از آن، پروندۀ مصاحبه (شامل رونوشت همگام شده یا نمایۀ رمزگذاری زمانی شده) به‌صورت فایل XML[24] یا CSV[25] صادر می‌شود و قابلیت دریافت[26] دارد. تصویر 1، مراحل ورود اطلاعات فراداده‌ای توسط آرشیویست را نشان می‌دهد.
برنامۀ میزبان رسانه‌های رقمی نیست. مصاحبه‌های صوتی یا تصویری در همان مخزن رقمی سازمان استفاده‌کننده از این برنامه، میزبانی می‌شوند و تنها از درون مخزن به OHMS پیوند[27] داده می‌شوند. کاربر نهایی ازطریق نمایشگر می‌تواند یک پیشینۀ[28] مصاحبه را به همراه محتوای صوتی - تصویری پیوندشده در سامانه، مشاهده و در آن جستجو کند.
تصویر 3: فرایند نمایه‌سازی و همگام‌سازی رونوشت مصاحبه با فایل صوتی یا تصویری در OHMS
با توجه به این نکته که در فرایند نمایه‌سازی مصاحبۀ درحال پخش، نمایه‌ساز ممکن است چند لحظه دیرتر عمل کند، دکمۀ «برچسب کنید» به‌طور خودکار پخش‌کننده را به مدت چند ثانیه به عقب برمی‌گرداند. به این ترتیب نمایه‌ساز می‌تواند در فواصل 15 ثانیه‌ای، مصاحبه را به جلو یا عقب حرکت دهد تا مُهر زمان را در محل دقیق شروع قسمت مدنظر قرار دهد.
واژگان کنترل‌شده: آرشیویست‌ها واژگان کنترل‌شدۀ خود را در قالب یک فایل CSV در OHMS به‌عنوان ابزاری برای استانداردسازی توصیف می‌توانند توسعه دهند و بارگذاری کنند. این فایل می‌تواند یک واژگان کنترل‌شدۀ محلی یا استانداردی مانند سرعنوان‌های موضوعی کتابخانۀ کنگره (LCSH)[34] باشد. هنگامی که واژگان کنترل‌شده به یک مصاحبه اختصاص داده می‌شود، از آرشیویست یا نمایه‌ساز خواسته می‌شود واژگان موضوعی و کلیدواژه‌ها مطابقت داده شوند. این فرایند، استانداردسازی و یکسان‌سازی در تنظیم و توصیف تاریخ شفاهی را تقویت می‌کند. تصویر 4، فرایند گردش کار در برنامۀ OHMS را به‌طور کلی نشان می‌دهد.
تصویر 4: فرایند گردش کار در برنامۀ OHMS (Braeden, Holmes & Kroh, 2016, p136)
تصویر 5، نمایی از رابط کاربری یا نمایشگر (OHMS) است که یک مصاحبۀ صوتی با قابلیت جستجو تا سطح کلیدواژه را نشان می‌دهد. مصاحبه با رونوشت آن نمایه‌سازی و همگام‌سازی شده است. کاربر با استفاده از نوار جستجو در سمت راست می‌تواند به لحظۀ مدنظر خود در مصاحبه دسترسی پیدا کند و همزمان رونوشت آن را نیز مطالعه کند.
تصویر 5: نمایی از رابط کاربری یا نمایشگر OHMS
پژوهشگران برای انجام این پژوهش، پرسشنامه‌ای با توجه به چارچوب نظری پژوهش طراحی کردند و پس از بررسی روایی آن، سه نفر از اساتید تاریخ شفاهی، مطالعات آرشیوی و علوم کتابداری، پرسشنامه را اصلاح و بین جامعۀ پژوهش توزیع کردند. جامعه آماری پژوهش را 20 نفر از اساتید، پژوهشگران و کارشناسان تاریخ شفاهی در سازمان‌های آرشیوی و مراکز اسنادی تشکیل دادند که تاریخ شفاهی تولید می‌کنند. پس از شناسایی افراد صاحب‌نظر در حوزۀ تاریخ شفاهی، به‌خصوص تاریخ شفاهی دفاع مقدس، با جستجو در وب و شبکه‌های اجتماعی، پرسشنامه با پست الکترونیکی و پیام‌رسان‌های «WhatsApp» و «Telegram» بین 35 نفر توزیع شد که 20 نفر از صاحب‌نظران در پاسخ به پرسشنامه با پژوهشگران همکاری کردند.
یافتههای پژوهش با استفاده از روش آمار توصیفی در قالب 3 جدول ارائه شده‌اند. یافتههای هر جدول، به یکی از پرسش‌های پژوهش پاسخ می‌دهند.
پرسش 1. شیوه‌های سازماندهی و دسترسی به منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی چگونه است؟
برای پاسخ به این پرسش، در پرسشنامه 8 معیار در خصوص سازماندهی و دسترسی به منابع تاریخ در نظر گرفته شده‌اند. با توجه به میانگین و میزان پراکندگی پاسخ‌های صاحب‌نظران در این بخش، به این پرسش پاسخ داده شد. جدول 1، یافتههای این بخش از پرسشنامه را نشان می‌دهد.
جدول 1: شیوه‌های سازماندهی و دسترسی به منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی
|
ردیف |
معیار |
فراوانی |
درصد فراوانی |
میانگین ارزش |
انحراف معیار |
بدون پاسخ |
||||||||
|
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
|||||
|
1 |
میزان رونویسی جزئی مصاحبهها |
7 |
8 |
4 |
0 |
1 |
35% |
40% |
20% |
0% |
5% |
4 |
1 |
- |
|
2 |
میزان مطابقت کاربرگه‌های تنظیم و توصیف تاریخ شفاهی با استانداردهای فراداده‌ای |
2 |
10 |
5 |
2 |
0 |
5/10% |
6/52% |
3/26% |
5/10% |
0% |
6/3 |
80/0 |
1 |
|
3 |
میزان تنظیم و توصیف تصاویر و سایر اسناد ضمیمه‌ای مصاحبهها |
1 |
7 |
9 |
2 |
1 |
5% |
35% |
45% |
10% |
5% |
25/3 |
88/0 |
- |
|
4 |
میزان نمایه‌سازی رونوشت‌ها |
5 |
6 |
6 |
3 |
0 |
25% |
30% |
30% |
15% |
0% |
65/3 |
1 |
- |
|
5 |
میزان کارآمدبودن سامانه‌های مدیریت اطلاعات سازمان‌ها در سازماندهی و تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی |
2 |
4 |
8 |
5 |
1 |
10% |
20% |
40% |
25% |
5% |
05/3 |
1 |
- |
|
6 |
سطح دستیابی به اطلاعات مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با جستجو در وب |
1 |
3 |
8 |
4 |
3 |
3/5% |
8/15% |
1/42% |
1/21% |
8/15% |
73/2 |
1 |
1 |
|
7 |
امکان دسترسی به نسخۀ متنی مصاحبه (فایل PDF) ازطریق وب |
0 |
0 |
5 |
5 |
10 |
0% |
0% |
25% |
25% |
50% |
75/1 |
83/0 |
- |
|
8 |
امکان دسترسی به مصاحبه (فایل صوتی یا تصویری) ازطریق وب |
0 |
1 |
0 |
4 |
15 |
0% |
5% |
0% |
20% |
75% |
35/1 |
72/0 |
- |
نتایج این بخش نشان می‌دهند معیار «میزان رونویسی جزئی مصاحبهها» با میانگین 4 و میزان پراکندگی در پاسخ 1، بیشترین میانگین ارزش را نسبت به سایر معیارها دارد. پس از آن، به‌ترتیب «میزان نمایه‌سازی رونوشت‌ها» با میانگین 65/3 و میزان پراکندگی 1، «میزان مطابقت کاربرگه‌های تنظیم و توصیف تاریخ شفاهی با استانداردهای فراداده‌ای» با میانگین 6/3 و پراکندگی 80/0، «میزان تنظیم و توصیف تصاویر و سایر اسناد ضمیمه‌ای مصاحبهها» با میانگین 25/3 و پراکندگی 88/0 و «میزان کارایی سامانه‌های مدیریت اطلاعات سازمان‌ها در تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 05/3 و پراکندگی بیشترین میانگین ارزش را دارند.
معیار «امکان دسترسی به مصاحبهها ازطریق وب» با میانگین 35/1 و میزان پراکندگی 72/0 کمترین میانگین ارزش را دارد. پس از آن، به‌ترتیب معیارهای «امکان دستیابی به نسخۀ متنی مصاحبه ازطریق وب» با میانگین 75/1 و پراکندگی 83/0 و «سطح دستیابی به اطلاعات مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با جستجو در وب» با میانگین 73/2 و پراکندگی 1، کمترین میانگین ارزش را دارند.
پرسش 2. صاحب‌نظران، سازمان‌ها و مراکز آرشیوی، مدیریت منابع تاریخ شفاهی را در زمینة سازماندهی و دسترس‌پذیری چگونه ارزیابی می‌کنند؟
برای پاسخ به این پرسش، 7 معیار در خصوص مدیریت منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی در نظر گرفته شده‌اند. جدول 2، یافتههای این بخش از پرسشنامه را نشان می‌دهد.
جدول 2: ارزیابی مدیریت منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی از دیدگاه صاحب‌نظران
|
ردیف |
معیار |
فراوانی |
درصد فراوانی |
میانگین ارزش |
انحراف معیار |
بدون پاسخ |
||||||||
|
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
|||||
|
1 |
یکپارچگی در سازماندهی اطلاعات منابع تاریخ شفاهی |
4 |
4 |
5 |
3 |
4 |
20% |
20% |
25% |
15% |
20% |
05/3 |
39/1 |
- |
|
2 |
سهولت دستیابی به اطلاعات تاریخ شفاهی |
2 |
7 |
4 |
5 |
2 |
10% |
35% |
20% |
25% |
10% |
1/3 |
17/1 |
- |
|
3 |
سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی |
3 |
4 |
6 |
5 |
2 |
15% |
20% |
30% |
25% |
10% |
05/3 |
20/1 |
- |
|
4 |
هزینۀ صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی |
1 |
7 |
3 |
5 |
3 |
3/5% |
8/36% |
8/15% |
3/26% |
8/15% |
9/2 |
20/1 |
1 |
|
5 |
زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی |
2 |
9 |
4 |
5 |
0 |
10% |
45% |
20% |
25% |
0% |
4/3 |
97/0 |
- |
|
6 |
بهره‌وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده در انتشارات سازمان |
1 |
4 |
8 |
6 |
1 |
5% |
20% |
40% |
30% |
5% |
9/2 |
94/0 |
- |
|
7 |
سطح حفاظت و امنیت مصاحبه‌های تاریخ شفاهی |
5 |
8 |
6 |
0 |
1 |
25% |
40% |
30% |
0% |
5% |
8/3 |
98/0 |
- |
نتایج این بخش نشان می‌دهند معیار «حفاظت و امنیت مصاحبه‌های تاریخ شفاهی» با میانگین 8/3 و میزان پراکندگی 98/0، بیشترین میانگین ارزش را دارد. پس از آن، به‌ترتیب معیارهای «زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 4/3 و پراکندگی 96/0، «سهولت دستیابی به اطلاعات تاریخ شفاهی» با میانگین 1/3 و پراکندگی 17/1، «سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 05/3 و پراکندگی 20/1 و «یکپارچگی در سازماندهی اطلاعات منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 05/3 و پراکندگی 39/1 بیشترین میانگین ارزش را دارند.
معیارهای «بهره‌وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده در انتشارات سازمان» با میانگین ارزش 9/2 و میزان پراکندگی 94/0 و «هزینۀ صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 9/2 و پراکندگی 20/1 کمترین میانگین ارزش را دارند.
پرسش 3. از دیدگاه صاحب‌نظران، استفاده از برنامۀ همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS) تا چه میزان می‌تواند در کارآمدی مدیریت منابع تاریخ شفاهی مؤثر باشد؟
برای پاسخ به این پرسش، 11 معیار برای نظرسنجی دربارۀ میزان اثربخشی وجود برنامه‌ای مانند همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS) بر مدیریت منابع تاریخ شفاهی در نظر گرفته شده‌اند. جدول 3، یافتههای این بخش از پرسشنامه را نشان می‌دهد.
جدول 3: نظرسنجی در خصوص میزان اثربخشی برنامۀ همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS)
|
ردیف |
معیار |
فراوانی |
درصد فراوانی |
میانگین |
انحراف معیار |
بدون پاسخ |
||||||||
|
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
|||||
|
1 |
یکپارچگی در شیوة سازماندهی اطلاعات منابع تاریخ شفاهی بین سازمان‌های تولید تاریخ شفاهی |
6 |
7 |
2 |
3 |
2 |
30% |
35% |
10% |
15% |
10% |
6/3 |
31/1 |
- |
|
2 |
سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی و صرفه‌جویی در وقت پژوهشگران |
7 |
9 |
1 |
1 |
2 |
35% |
45% |
5% |
5% |
10% |
4 |
22/1 |
- |
|
3 |
ارتقای کیفیت تولید تاریخ شفاهی |
7 |
6 |
4 |
3 |
0 |
35% |
30% |
20% |
15% |
0% |
9/3 |
1 |
- |
|
4 |
افزایش بهره‌وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده |
6 |
9 |
4 |
1 |
0 |
30% |
45% |
20% |
5% |
0% |
95/3 |
97/0 |
- |
|
5 |
میزان سادگی کار با برنامۀ پیشنهادی برای بازیابی اطلاعات |
4 |
6 |
4 |
4 |
0 |
2/22% |
3/33% |
2/22% |
2/22% |
0% |
5/3 |
1 |
2 |
|
6 |
سهولت آموزش کار با برنامۀ پیشنهادی برای کارمندان سازمان |
3 |
9 |
3 |
2 |
1 |
7/16% |
50% |
7/16% |
1/11% |
6/5% |
6/3 |
1 |
2 |
|
7 |
سهولت آموزش کار با برنامۀ پیشنهادی برای کاربران
|
3 |
8 |
4 |
1 |
2 |
7/16% |
4/44% |
2/22% |
6/5% |
1/11% |
5/3 |
16/1 |
2 |
|
8 |
هزینة صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی |
2 |
4 |
7 |
4 |
0 |
8/11% |
5/23% |
2/41% |
5/23% |
0% |
2/3 |
94/0 |
3 |
|
9 |
زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی |
3 |
8 |
5 |
2 |
0 |
7/16% |
4/44% |
8/27% |
1/11% |
0% |
6/3 |
88/0 |
2 |
|
10 |
افزایش میزان رضایت پژوهشگران برای استفاده از منابع تاریخ شفاهی |
4 |
8 |
6 |
0 |
0 |
2/22% |
4/44% |
3/33% |
0% |
0% |
89/3 |
73/0 |
2 |
|
11 |
حفاظت و امنیت مصاحبه‌های تاریخ شفاهی |
3 |
5 |
8 |
2 |
0 |
7/16% |
8/27% |
4/44% |
1/11% |
0% |
5/3 |
89/0 |
2 |
نتایج این بخش نشان می‌دهند معیار «سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 4 و میزان پراکندگی 22/1 بیشترین میانگین ارزش را ازنظر صاحب‌نظران دارد. پس از آن، به‌ترتیب معیارهای «افزایش بهره وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده» با میانگین 95/3 و میزان پراکندگی 97/0، «ارتقای کیفیت تولید تاریخ شفاهی» با میانگین 9/3 و پراکندگی 1، «افزایش میزان رضایت پژوهشگران برای استفاده از منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 89/3 و پراکندگی 73/0، «زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 6/3 و پراکندگی 88/0، «سهولت آموزش کار با برنامۀ پیشنهادی برای کارمندان سازمان» با میانگین 6/3 و پراکندگی 1 و «یکپارچگی در شیوة سازماندهی اطلاعات منابع تاریخ شفاهی بین سازمان‌های تولید تاریخ شفاهی» بیشترین میانگین ارزش را از دیدگاه صاحب‌نظران دارند.
معیار «هزینة صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 2/3 و پراکندگی 94/0 کمترین میانگین ارزش را از دیدگاه صاحب‌نظران دارد. پس از آن، به‌ترتیب معیارهای «حفاظت و امنیت مصاحبه‌های تاریخ شفاهی» با میانگین 5/3 و پراکندگی 89/0، «میزان سادگی کار با برنامۀ پیشنهادی برای بازیابی اطلاعات» با میانگین 5/3 و پراکندگی 1 و «سهولت آموزش کار با برنامۀ پیشنهادی برای کاربران» با میانگین 5/3 و پراکندگی 16/1 کمترین میانگین ارزش را دارند.
تحلیل پژوهشگران از یافتههای بخش اول یعنی «شیوه‌های سازماندهی و دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» این است که در بعضی سازمان‌ها و مراکز آرشیوی، به سازماندهی منابع تاریخ شفاهی توجه لازم صورت می‌گیرد؛ اما برای سهولت دسترسی به این منابع، تمهیدات لازم پیش‌بینی نشده است. معیارهای «میزان رونویسی جزئی مصاحبهها» با بیشترین میانگین ارزش 4 و میزان پراکندگی 1 و «میزان مطابقت کاربرگه‌های تنظیم و توصیف تاریخ شفاهی با استانداردهای فراداده‌ای» با میانگین 6/3 و کمترین میزان پراکندگی 80/0 نشان‌دهندۀ اهمیت سازماندهی و تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی هستند. معیار «امکان دسترسی به مصاحبه ازطریق وب» با کمترین میانگین ارزش 35/1 و کمترین میزان پراکندگی 72/0 نشان می‌دهد دسترسی به مصاحبۀ تاریخ شفاهی ازطریق وب، تقریباً غیرممکن است. پس از آن، به‌ترتیب معیارهای «امکان دستیابی به نسخۀ متنی مصاحبه ازطریق وب» با میانگین 75/1 و پراکندگی 83/0، «سطح دستیابی به اطلاعات مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با جستجو در وب» با میانگین 73/2 و پراکندگی 1 و «میزان نمایه‌سازی رونوشت‌ها» با میانگین 65/2 و میزان پراکندگی 1، کمترین میانگین ارزش را داشتند که میزان دشواری دسترسی به منابع تاریخ شفاهی برای پژوهشگران را نشان می‌دهند.
یافتههای بخش دوم در خصوص «ارزیابی مدیریت منابع تاریخ شفاهی» در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی نشان می‌دهند از دیدگاه صاحب‌نظران «حفاظت و امنیت مصاحبه‌های تاریخ شفاهی» با بیشترین میانگین ارزش 8/3 و میزان پراکندگی 98/0، در زمینۀ مدیریت منابع تاریخ شفاهی در اولویت قرار دارند که نشان‌دهندۀ سطح بالای تعهد و امانت‌داری سازمان‌ها و مراکز آرشیوی است. به نظر پژوهشگران، برای رعایت اصولی این معیار لازم است تدبیرهایی اتخاذ شوند که اهمیت و ضرورت توجه به سایر معیارها به‌ویژه سهولت دسترس‌پذیری برای پژوهشگران در نظر گرفته شده باشد. معیار «زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 4/3 و پراکندگی 96/0 نشان می‌دهد زمان زیادی برای مدیریت این منابع صرف می‌شود. این مسئله، ضرورت وجود یک برنامۀ مدیریت منابع تاریخ شفاهی مانند برنامۀ OHMS را برای کمک به مدیریت زمان یادآوری می‌کند.
معیار «بهره‌وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده در انتشارات سازمان» با کمترین میانگین ارزش 9/2 و کمترین میزان پراکندگی 94/0 به این مسئله اشاره می‌کند که درگیرشدن سازمان‌ها و مراکز آرشیوی با جنبه‌های مختلف مدیریت منابع تاریخ شفاهی، ممکن است موجب نادیده‌گرفتن هدف نهایی از تولید تاریخ شفاهی، یعنی بازدهی اثربخش این منابع شود. معیارهای «یکپارچگی در سازماندهی اطلاعات منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 05/3 و پراکندگی 39/1، «سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 05/3 و پراکندگی 20/1 و «هزینۀ صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با میانگین 9/2 و پراکندگی 20/1، بیشترین میزان پراکندگی در پاسخ‌ها را داشتند؛ اما با توجه به اینکه بیشترین فراوانی پاسخ‌ها در دو معیار اول، گزینۀ پاسخ (متوسط) بود، تحلیل این است که مدیریت منابع تاریخ شفاهی سازمان‌ها و مراکز آرشیوی در این زمینه در سطح متوسطی قرار دارند. در معیار «هزینۀ صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» نیز فراوانی بیشترین پاسخ‌ها در گزینۀ «زیاد» قرار گرفته که بیان‌کنندة هزینه‌بربودن شیوه‌های اتخاذشده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی در سازمان‌ها و مراکز آرشیوی است.
در یافتههای بخش سوم، در خصوص میزان اثربخشی برنامۀ همگام‌ساز فراداده‌ای تاریخ شفاهی (OHMS) بر مدیریت منابع تاریخ شفاهی، از دیدگاه صاحب‌نظران، برنامۀ OHMS بر «سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» با بیشترین میانگین ارزش 4 و میزان پراکندگی 22/1 و «افزایش بهره‌وری از منابع تاریخ شفاهی تولیدشده» با میانگین 95/3 و کمترین میزان پراکندگی 97/0 بیشترین اثربخشی را خواهد داشت. پس از آن، به‌ترتیب بر معیارهای «افزایش میزان رضایت پژوهشگران برای استفاده از منابع تاریخ شفاهی» و «زمان صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» تأثیرگذار خواهد بود. معیار «هزینۀ صرف‌شده برای مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با کمترین میانگین ارزش 2/3 و کمترین میزان پراکندگی 94/0 نشان می‌دهد از دیدگاه صاحب‌نظران بومی‌سازی این برنامه، هزینۀ بالایی خواهد داشت.
ازنظر پژوهشگران این پژوهش، به نظر می‌رسد چناچه در خصوص کاهش هزینهها و تأمین امنیت و حفاظت مصاحبهها بتوان تدابیری در نظر گرفت، بومی‌سازی این برنامه در چشم‌انداز طولانی می‌تواند به بهبودی مدیریت منابع تاریخ شفاهی کمک شایانی کند. بدون تردید، از لحاظ اقتصادی و فنی بومی‌سازی و اجرای این برنامه در شروع، به صرف هزینه‌های هنگفتی نیاز خواهد داشت؛ اما در دراز مدت، موجب کاهش چشم‌گیر هزینهها خواهد شد. در این راستا می‌توان از دانش فنی شرکت‌هایی استفاده کرد که در زمینۀ طراحی و تولید برنامه‌های مدیریت منابع، به‌ویژه منابع آرشیوی فعالیت دارند. شرکت‌هایی نظیر پارس آذرخش، پاسارگاد و رسا که در زمینۀ مدیریت سایر منابع آرشیوی تجربه دارند، می‌توانند مشاوران خوبی برای اجرای این طرح باشند. همچنین دربارة تأمین امنیت مصاحبهها از لحاظ فضای تولید و تبادل اطلاعات (امنیت سایبری) می‌توان از روش‌هایی مانند به‌کارگیری شبکه‌های داخلی با مالکیت سازمانی و استفاده از خطوط اینترانت استفاده کرد. در این زمینه می‌توان از دانش فنی شرکت‌های دانش‌بنیان هوش مصنوعی مانند مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت بهره برد. پیشنهاد می‌شود آرشیو ملی ایران، به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد آرشیوی در ایران، طرحی برای امکان‌سنجی بومی‌سازی و راه‌اندازی برنامۀ همگام‌ساز تاریخ شفاهی در ایران ارائه دهد تا میزان مشارکت و همکاری سازمان‌ها و مراکز آرشیوی را در این زمینه بسنجد.
نتیجه
یافته‌ها نشان می‌دهند از دیدگاه صاحب‌نظران، برنامۀ (OHMS) بر روی «سهولت دسترسی به منابع تاریخ شفاهی» با بیشترین میانگین ارزش 4 و میزان پراکندگی 22/1 و «افزایش بهره وری از منابع تاریخ شفاهی تولید شده» با میانگین 95/3 و کمترین میزان پراکندگی 97/0 بیشترین اثربخشی را خواهد داشت. پس از آن به ترتیب، بر معیارهای «افزایش میزان رضایت پژوهشگران جهت استفاده از منابع تاریخ شفاهی» و «زمان صرف شده جهت مدیریت منابع تاریخ شفاهی» تأثیرگذار خواهد بود. معیار «هزینۀ صرف شده جهت مدیریت منابع تاریخ شفاهی» با کمترین میانگین ارزش 2/3 و کمترین میزان پراکندگی 94/0، نشان می‌دهد که از دیدگاه صاحب‌نظران بومی‌سازی این برنامه، هزینۀ بالایی خواهد داشت. به نظر پژوهشگران، چناچه بتوان در خصوص کاهش هزینهها و تأمین امنیت و حفاظت مصاحبهها تدابیری در نظر گرفت، بومی‌سازی این برنامه در چشم‌انداز طولانی، می‌تواند به بهبودی مدیریت منابع تاریخ شفاهی کمک شایانی نماید. بدون تردید، از لحاظ اقتصادی و فنی بومی‌سازی و اجرای این برنامه در شروع، نیاز به صرف هزینه‌های هنگفتی خواهد داشت. اما در دراز مدت، موجب کاهش چشم‌گیر هزینهها خواهد شد. در این راستا می‌توان از دانش فنی شرکت-هایی که در زمینۀ طراحی و تولید برنامه‌های مدیریت منابع، به ویژه منابع آرشیوی فعالیت دارند، استفاده نمود.
[1]. Doug Boyd
[2].Oral History Metadata Synchronizer
[3]. Web based
[4]. Louie B. Nunn Center for Oral History
[5]. University of Kentucky Libraries
[6]. Institute of Museum and Library Services
[7]. open source
[8]. Kristopher Turner
[9]. Wisconsin University
[10]. Craig Breaden
[11]. Callie Holmes
[12]. Alex Kroh
[13]. Georgia University
[14]. Duke University
[15]. Devin Becker
[16]. Erin Passehl-Stoddart
[17]. Latah
[18]. Idaho University
[19]. Janice W Fernheimer
[20]. Rachel E Dixon
[21]. Synchronizer
[22]. Viewer
[23]. Application
[24]. Extensible Markup Language
[25]. Comma Separated Values
[26]. Download
[27]. Link
[28]. Record
[29]. Transcript
[30]. timecode
[31]. tag now
[32]. Timestamp
[33]. GPS coordinates
[34]. Library of Congress Subject Headings
)